Новая зямля (на белорусском языке) - Якуб Колас

Застылi рэчкi, азярыны

Пад гнётам белай кажурыны.

Лёд на лугах, як люстра, ззяе,

I сонца зрэдку ў iм гуляе...

Настане ноч - i ўсюды цiха,

Хiба завые дзе ваўчыха

Сярод трушчобы ў цёмным лесе

Ды гучна лусне гонта ў стрэсе...

Але што гэта? што за гукi?

Адкуль яны? Чые то рукi

Забiлi цяжка малатамi,

Як тыя конi капытамi?

Якiя там майстры майструюць?

I што куюць? над чым працуюць?

Стаiш i ловiш зыкi тыя,

А луг трашчыць, гудзе i вые;

То рэзкi трэск там панясецца,

Бы чорт лазаты засмяецца,

То заскавыча, то застогне,

Ды так, што ўсё, здаецца, дрогне;

Не то сякера мерна чэша,

Не то хтось кашляе цi брэша.

Гу-гу! - штось гукне, садрыгнецца,

Бах-бах! - на гук той адзавецца

I аж па лесе пойдзе рэхам

Ды зарагоча дробным смехам

То тут, то там ды як засвiшча

Як бы там чортава iгрышча!..

Ўсю ноч, ад рэчкi i па Нёман,

Ушыр, удоўж нясецца гоман

Няўцямны, сцiшны i таемны

I разам страшны i прыемны.

А ноч цiхутка; ў багне цёмнай

Пустэлi страшнай i бязмоўнай

Гараць дрыготна, ззяюць зоркi,

Як найдарожшыя пацёркi,

То паасобку, то гурткамi,

То брыльянцiстымi радкамi,

I iх пучочкi-златаблёсткi

Наўкола кiдаюць пялёсткi;

Яны гараць, жывуць i граюць,

Бы вочкi там чыесь мiргаюць;

Ды зрэдку ў небе дзесь далёка

Над лесам тым у момант вока

Мiгнецца стужка агнявая

То знiчка згасне залатая.

Вось выйдуць хлопцы гуртам з хаты

На гэты час, як неба шаты

Раскiне гожа над зямлёю

I вее згодаю святою.

- Ша! Цiха вы, не гаманеце!..

О, што ж та дзеецца на свеце?

I хлопцы разам зацiхаюць

I на Алеся пазiраюць;

Алесь замёр, здзiўлення поўны,

Глядзiць у луг, стаiць бязмоўны,

У бок лугоў руку трымае.

- Во, во! што, чуеце? страляе!

- Што гэта, хлопцы? вось дык дзiва!

Дарэктар шэпча палахлiва.

Няўжо з Нясвiжа б'юць гарматы?

I Яська кiнуўся дахаты.

- Ой, дзядзька, цётка! - ён галосiць,

I нейкi рух яго аж носiць.

Iдзеце борздзенька, iдзеце.

Там штось грымiць, ну, паглядзеце!

I так завойкаў, так завохаў,

Што ўсiх у хаце напалохаў.

- Ну, я табе, брат, мала веру:

Перабiраеш трохi меру,

Антось на гэта адазваўся,

Але на двор пашыбаваўся,

Кажух накiнуўшы на плечы;

I мацi праснiцу да печы

Таксама ставiць, прысланяе,

На двор за iмi выпаўзае.

Пасталi ўсе, стаяць маўклiва

I вухам ловяць тое дзiва.

А луг бубнiць таемна, глуха,

Як бы ў кадушку б'юць з-за вуха.

- А што, цi чуеце? Што гэта?

Дарэктар цiхенька пытае;

Самога страх так i шугае.

- Эх, Яська, брат, iдзе камета!

Прапалi мы - сканчэнне света!

Антось гаворыць, чуць не плача.

Прапаў ты, Яська-небарача,

I не пабачыш бацьку з маткай,

Хоць папрашчаўся б з роднай хаткай:

Яе ўжо бачыць не надзейся!

- Не, дзядзька, што гэта, не смейся,

Антося хлопцы абступiлi

I разам тут загаманiлi.

- Iдзеце ў хату! - кажа мацi.

Калi ўжо гiнуць - гiнь у хаце.

Адразу хлопцы схамянулiсь,

Што ў нечым моцна абманулiсь,

I стала болей iм цiкава,

У чым тут сiла тая, справа.

Антось у хату йдзе, рагоча,

Тлумачыць зразу ён не хоча:

Ахвоту меў-такi, прызнацца,

Ён трохi з Яськi насмяяцца,

А хлопцы голавы ўскруцiлi,

Ў хаду ўсе спосабы пусцiлi,

Найсцi прычыну тую квапяць,

Але на след нiяк не трапяць.

- Ну, дзядзька, годзе ўжо смяяцца;

Самiм нам трудна дагадацца,

Адкуль, з чаго такiя гукi?

- А ты ж выкладваеш навукi,

I iмi розум твой начынен,

Ты гэта ведаць сам павiнен:

Якi ж з цябе настаўнiк, браце?

Не многа ж гэтага багацця

Ў тваёй галоўцы, мой нябожа!..

Ну, хто дарэктару паможа?

Тут дзядзька вучняў аглядае.

Напэўна Костусь адгадае...

Ну, Костусь, брат, зрабi iм брыдка:

Тут штука проста, вачавiдка!

I ўсе на Костуся зiрнулi,

Але адказу не пачулi.

- Кажы смялей! Ну, думаць годзе,

Ты ж любiш коўзацца па лёдзе!..

- Бадай вы, дурнi, пагарэлi!

Прамовiў бацька тут з пасцелi;

Ён там драмаў, цяпер падняўся

I сам у гутарку ўмяшаўся,

Каля камiнку стаўшы збоку.

- Няўжо ж у вас не хопiць клёку

Такое глупства расшалопаць?

Па мордзе б, гадаў, вас нашлёпаць,

Тады б вы сцямiлi навуку,

Найшлi б прычыны таго груку!

Маўчаць яны, насы спусцiлi,

Сядзiць дарэктар, як на шыле,

Нагналi ж чэрцi iм занозу.

- Дык гэта ж лёд трашчыць з марозу!

Алесь i Костусь выпадкова

Гукнулi разам ў адно слова.

Тут бацька зразу адпусцiўся,

Павесялеў i праяснiўся.

- Вот малайцы!.. а вы што, цеслi?

Гулу вам меншыя паднеслi!

Адзiн - бальшун, другi - дарэктар

I тлумачэльнiк разам, лектар...

- Фэ! брыдка вам! - iх дзядзька журыць,

А Ўладзя толькi бровы хмурыць.

- А-ей, якая мудрасць гэта:

Яе забыў я трэцце лета!

- О, ты Сальмон у нас вялiкi,

Як на чытанне, так на лiкi,

А вось скажы, калi ты кемны:

Чаму трашчыць так лёд надземны?

Другая вынiкла задача;

Пацее Яська, чуць не плача,

Сказаць штось хоча i баiцца

Утрацiць гонар, памылiцца,

I Ўладзя вочы апускае.

- А справа, бачыце, такая,

Антось тут сам пачаў тлумачыць:

Была паводка гэта, значыць,

Вада па лузе разлiлася,

А потым лёдам занялася,

Мароз падскочыў ды прыцiснуў,

Вада i збегла, лёд павiснуў:

Цяпер нанiз ён ападае,

А лёд таўшчэрны, важкасць мае,

А памiж лёду i вадою,

Ўнiзе пад мёрзлаю зямлёю

Пустое места астаецца,

I вось як глыза садрыгнецца,

Яна i грукне, як з гарматы...

Ну, зразумелi, небажаты?

- I я так думаў, - Ясь азваўся,

Ды толькi выказаць баяўся.

- I я даўно ўсё гэта ведаў,

Але маўчаў... - Ты, бiзун дзедаў!

На Ўладзю бацька напусцiўся,

Глядзi: я бачу - распусцiўся!

Маўчаў бы лепш ды хоць шалопаў

Ды менш губою гэтай лёпаў...

Не будзе сэнсу з цябе, хлопча:

У гразь жыццё цябе затопча

З тваёй навукай гэтай разам,

I будзеш век ты каламазам!

- Ну, што ж? i колы мазаць трэба,

Абы якi кусок мне хлеба,

Тужлiва Ўладзя зазначае

I смех агульны выклiкае.

- А вось i я пытанне маю!

Чакайце ж, я вас запытаю,

Да старшых Костусь прамаўляе,

I гнеў ён бацькаў адхiляе:

- А што, скажэце, зорка значыць,

Якой нiхто мо i не бачыць:

Яна маланкай мiгатнецца

I згасне. Дзе ж яна дзяецца?

I да зямлi не далятае,

А проста дзесь яна знiкае?

I змоўклi ўсе адразу ў хаце:

Як адказаць? З чаго пачацi?

- Ага! - тут хлопцы падхапiлi.

Цяпер i мы вас ушчамiлi.

- Што нам з таго, што гiнуць знiчкi?

I клопат будзе невялiчкi,

Калi прычын iх знаць не будзем:

Якая з iх карысць тут людзям?

Бярэ сам бацька перша слова.

I з'ява гэтая - не нова:

Яны штоночку вынiкаюць,

Але без следу прападаюць.

То - тайнасць божжа, яго воля.

Чаго мы, людзi, мо нiколi

I не дазнаемся, як трэба,

Бо то - вялiкая вучэба.

- Чаму? дазнацца мо i можна,

Гаворыць дзядзька асцярожна,

I пэўна ведае навука,

Што астраномiяй завецца,

Адкуль тут што i як бярэцца.

Замыславатая то штука,

А вось, як будзеце вучыцца,

То можна сэнсу i дабiцца,

Бо помню я, як сам вучыўся,

Нам штось пра iх казалi ў школе

I вытлумачвалi даволi,

Але цяпер пра то забыўся.

- I я, - тут мацi засмяялась,

Сказаць хацела, ды збаялась,

Якраз як наш дарэктар гэты.

Калi стваралiсь Богам светы,

Па зорцы светлай чалавеку

Назначыў Бог святы спрадвеку;

Яна жыццём яго кiруе

I лёс яго i смерць пiльнуе.

Чым больш з людзей хто выдатнейшы,

Таго i зоркi блеск яснейшы,

I гасне зорачка святая,

Калi даручаны сканае:

Вось так на небе адначасна

Яна мiгнецца i пагасне,

Як бы хто з жалю вочкi ўскiне

I невядома дзе загiне.

I неба слых тады прыклонiць,

I анел слёзку цiха зронiць...

Як я была яшчэ малою,

То дзед, бываючы ў настроi,

Часамi вёў апавяданнi

Аб гэтым зорачным знiканнi,

Яшчэ казаў: "Калi хто зможа,

Пакуль не згасне служка божжа,

Задумаць што ў мамэнт блiскання,

Таго ўсе споўняцца жаданнi".

Для хлопцаў гэта тлумачэнне

Найболей мела здавалення,

I ўсе iх думкi мiмаволi

Блукалi дзесь у божым полi;

Iх захапляў свет безгранiчны

I ўласны лёс iх таямнiчны.

XXII. НА ГЛУШЦОВЫХ ТОКАХ

Адбыў свой час панура люты.

Дзянёк патрошку прыбывае,

Прыветней сонейка блiскае,

I рве рачулка свае путы.

Iдзi, зiма, iдзi ў дарогу:

Прайшоў твой час, дзякаваць Богу!

Пабач, старая: там, у полi,

Чарнеюць леташнiя ролi!

А ўзгоркi вунь паразумнелi,

Бо вельмi значна палыселi.

А лес, глядзi, якi вясёлы!

I дуб смяецца, хоць i голы.

Паслухай добра: чуеш песнi?

Цяпер яны ўжо не заўчэснi,

Ужо бо сонейка праменнi

Гатуюць шлюбныя адзеннi

I ткуць карону дарагую

Вянчаць зямельку-маладую...