Белы Бiм Чорнае вуха (на белорусском языке) - Гавриил Троепольский

Бiм прылёг i задрамаў. Раптам зноў з канца ў канец пракацiўся па вёсцы спеў. I Бiм зноў сеў i зноў слухаў з вялiкiм задавальненнем. Потым трэцi раз, яшчэ мацней, галасiста, нават урачыста! Ах, цудоўна спяваюць! Во дзе сiла! А што яны вытваралi недзе далёка - i ўявiць нельга! Бiм пакуль што не ведаў, што гэта раскашавалi хорам на калгаснай птушкаферме, па няпiсаных нотах, белыя, як кiпень, самаўпэўненыя пеўнi-прыгажуны, i таго разу, каб не быў ён запёрты ў сенцах, ён абавязкова збегаў бы i паглядзеў i паслухаў такое дзiва. Але сенцы былi яму за клетку.

Праз шчылiну ў дзвярах i ў сенцы пакрысе запаўзаў шэранькi восеньскi досвiтак. Бiм устаў, агледзеў сенцы: стаiць дзежка са збажыною, у адным кутку - засек з кукурузнымi пачаткамi, у другiм - качаны капусты. Вось i ўсё.

Выйшла з вядром Пятроўна. Бiм прывiтаў яе. Яна - на двор, i Бiм - на двор, следам. Яна села пад карову. Бiм - непадалёку. Струменьчыкi зазвiнелi аб вядро, а Бiм затупацеў пярэднiмi лапамi ад здзiўлення: малако! Карова стаяла спакойна i жавала сабе, без нiчога ў роце, - быццам шаптала i булькала сiмпатычная жывая цыстэрна з адкрытымi кранiкамi.

Пятроўна скончыла даiць, паклiкала Бiма ("Чарнавух"), налiла яму ў мiску малака, сказала: "Нельга", чуць пастаяла, сказала: "Вазьмi", добра засмяялася i заспяшала ў хату.

Ах, божа мой, якое гэта было малако! Цёпленькае, духмянас, тут табе i травою пахне, i кветкамi, полем - усiм разам, а яшчэ (гэта цяпер дакладна), яшчэ - рукамi Пятроўны, а не проста чалавечымi рукамi наогул, як здалося гэта Бiму ўчора здалёку. Бiм выхлебтаў усё, вылiзаў, справiў ранiшнiя патрэбы i скоранька агледзеў двор. Карова сустрэла яго зусiм даверлiва, нават лiзнула ў галаву, за што Бiм дакрануўся языком да яе шурпатае, малочна-пахучае пысы; авечкi з-за перагародкi патупалi на яго капытцамi, быццам бы пагражалi, i тут жа супакоiлiся, бо ўбачылi, што Бiм не ўсчынае нiякае агрэсii; свiння i двое парасят на першы раз i не паглядзелi на Бiма, а проста пахрукалi мiж сабою i нават не варухнулiся, хаця i ляжалi галовамi да Бiма, ля плоцiка. Так сустрэлi яго чатырохногiя, але куры - гэта та-абе! Уласна, не самi куры, а чырвоны певень. Ён, як толькi зляцеў з седала, залопаў крыллем i злосна забурчаў: "Ко-ко-ко-ко-ко!" Ды i кiнуўся на Бiма, як коршак. Чырвоны певень з чырвоным грэбенем ударыў сабаку грудзьмi i кiпцямi. (Вось якiя пеўнi бываюць!) Бiм гыркануў на яго ў адказ i ўдарыў лапаю. I адразу ж, у тое самае iмгненне, певень звесiў крылле i прыгнуўся, пабег у куток двара да курэй, што сабралiся чародкаю, як зацiкаўленыя гледачы; уцякаў ад Бiма зусiм перапалоханы, а падбег да iх ужо як герой. Ды яшчэ i закрычаў: "Вось як я яму! Вось як, вось як!" Куры дружна хвалiлi пеўня на ўсю сваю курыную моц. I што вы думаеце? Бiм пiльна паглядзеў на пеўня з павагаю. Што нi кажы, а Бiм нi разу не бачыў, каб птушка кiдалася на сабаку. А гэта ўсё-такi месца мае.

- Што тут за вэрхал? - спытаў Хрысан Андрэевiч, выходзячы з сянец на двор. I на курэй: - Кыш, вы! Сабакi напужалiся, дурныя. - Узяў Бiма за аброжак i падвёў да курэй, пастаяў так з iм i адпусцiў.

Бiм адышоў i адвярнуўся: ну iх! З тае пары певень i куры не падыходзiлi да сабакi, але не надта i баялiся, а так - пасакоча каторая - i з дарогi. А яму што? Ходзяць куры- не лятаюць, не плаваюць; зноў жа, нiхто ў iх не страляе значыцца, не птушка, а так сабе - самаходная iстота. Певень, гэты, вядома, не тое: i на страху ўзляцiць, i папярэдзiць пра чужога не пазней, чым Бiм, ды i кiруе салiдна - сам чарвяка не есць, а падначаленых клiча i, здараецца нават падзелiць. Так што певень заслугоўвае павагi.

З-за таго, што Бiма пакуль што не выпускалi з двара на вулiцу яшчэ з тыдзень, ён неяк сам па сабе стаў тут галоўны: ляжаў пасярод двара i сачыў. Курэй ён ужо на чацвёрты дзень ведаў усiх у твар, а калi залятала цераз тын чужая, то ён яе так наганяў, так наганяў, што яна яшчэ доўга тараторыла, то некуды ўцякаючы, то вяртаючыся назад i топчучыся на адным месцы. Смех, дый годзе!

Парася, тое, напрыклад, само прапанавала пазнаёмiцца блiжэй: падышло да Бiма, хрукнула, чуць-чуць штурханула яго вiльготным пятачком у шыю i глядзела дурненькiмi бялявымi вачанятамi. Бiм лiзнуў яго ў пятак. Таму бог як спадабалася: яно аж падскочыла ад задавальнення - i пачало рыцца каля Бiма. Бiм паблажлiва перайшоў на другое месца, а парася зноў да яго: пабурчала нешта на сваёй незразумелай мове (свiннi i сабакi не разумеюць адзiн аднаго гэтаксама, як i людзi з розных краiн) ды i ўклалася побач з Бiмам, прытулiўшыся да цёплае Бiмавай спiны. Таму калi аднаго халоднага асенняга дня Бiму зрабiлася не па сабе (дзверы ў сенцы зачынены на ўвесь дзень), то нiхто на двары не дзiвiўся з таго, што Бiм спаў на мяккай падсцiлцы, сагрэты парасятамi з двух бакоў. Супроць гэтага сяброўства i парасяткава мацi нiчога не мела супраць, нават наадварот, кожны раз, як Бiм заходзiў да iх у жыллё, яна энергiчна стагнала ад наплыву прыязнасцi, а зусiм не ад болю. Мiж iншым, гэту адметнасць свiное гаворкi Бiм заўважыў адразу, хоць болей у гэтым мовазнаўстве нiчога не зразумеў. Мабыць, гэта не так i важна - ведаць мову. Сабака i свiння - розныя ва ўсiм, але гэта не перашкаджае iм жыць мiрна i згодна.

Кармiлi Бiма вельмi добра, а акрамя таго, i парасяты - ужо рослыя, Бiму напаўросту - не пярэчылi, калi ён здымаў пробу ў iхнiм карыце. Кожнай ранiцай ён меў амаль лiтр малака, якое тут не лiчылi дарагiм. Здавалася, што б яшчэ трэба сабаку? Але двор гэта двор - клетка, лагер, адгароджаны тынам i заўсёды зачыненымi варотамi i веснiчкамi. Не паляўнiчага гэта сабакi занятак - ляжаць, пiльнаваць курэй, гадаваць парасят, - не i не, ды яшчэ з такiм выдатным нюхам, якi - мы ўжо ведаем - меў наш Бiм.

Ён ужо прывык да свайго двара, да яго жыхароў, не дзiвiўся сытаму жыццю. Але калi з лугу цягнула вецярком, Бiм неспакойна хадзiў ад плота да плота цi станавiўся на заднiя лапы перад тынам, быццам хацеў хоць крышку блiжэй быць да вышынi, i глядзеў угару, у неба, дзе ляталi галубы - лёгкiя, вольныя. Нешта смактала ўсярэдзiне, i ён невыразна адчуваў, што i пры такiм сытым жыццi i добрым доглядзе не хапае нечага самага галоўнага.

...Ах, галубы вы, галубы, нiчога вы не ведаеце пра сытага сабаку ў няволi!

Бiм адчуў яшчэ i тое, што не цалкам яму давяраюць, калi не выпускаюць. Кожнай ранiцай Хрысан Андрэевiч i Алёшка выганялi сваiх авечак з двара i iшлi за iмi на ўвесь дзень, у плашчах, з палкамi. А Бiма, як ён нi прасiўся, пакiдалi на двары.

I вось аднойчы Бiм ляжаў, уткнуўшыся носам у тын, а вецер прыносiў весткi: луг ёсць, дзесьцi непадалёку ёсць лес. Воля побач! Убачыў у шчылiну - прабег сабака. Тады яму i стала неўмагату. Ён грабянуў лапаю зямлю пад тынам раз, другi, грабянуў яшчэ раз i давай працаваць на ўсю сiлу: пярэднiмi гроб зямлю пад сябе, а заднiмi адпiхаў далей; нават i разлапiстаю можна працаваць, хоць i не на ўсю сiлу.

Невядома, што было б пасля таго, але калi Бiм ужо канчаў падкоп, увайшлi на двор авечкi. Яны ўбачылi, як ляцiць зямля з-пад тыну, i шарахнулiся назад у веснiчкi, дзе стаяў Алёшка. Авечкi павалiлi Алёшу i шуганулi па вулiцы, як дурныя. Алёша пабег за iмi, а Бiм не звяртаў увагi нi на каго: гроб i гроб!

Але падышоў Хрысан Андрэевiч, узяў яго за хвост. Бiм затаiўся ў сваёй нары, быццам нежывы.

- Занудзiўся, Чарнавух? - спытаў Хрысан Андрэевiч, чуць пашморгваючы за хвост, запрашаючы Бiма назад.

Бiм вылез. Што зробiш, калi цябе цягнуць за хвост!

- Што з табою, Чарнавух?! - здзiвiўся Хрысан Андрэевiч i адступiўся, утрапёны: - Ты хоць не ўскруцiўся?

Вочы ў Бiма набеглi крывёю, ён нервова перасмыкаўся, вадзiў носам у бакi, часта-часта дыхаў, быццам толькi што кончыў цяжкае паляванне. Ён неспакойна забегаў па двары i нарэшце пачаў драпаць за варотцы, азiраючыся на Хрысана Андрэевiча.

Той стаяў пасярод двара i моцна задумаўся. Бiм падышоў да яго, сеў i гаварыў позiркам зусiм зразумела: "Мне трэба туды, на прыволле. Пусцi мяне, пусцi!" Ён, просячы, выпрастаўся на жываце i заскуголiў так цiха i жаласна, што Хрысан Андрэевiч нагнуўся i пачаў яго лашчыць.

- Эх, Чарнавух, Чарнавух... I сабаку хочацца волi. Ку-ды-ы там! - Затым паклiкаў Бiма ў сенцы, паклаў на сена, прывязаў за вяроўку i прынёс мiску з мясам.

Вось i ўсё. Сумна. Сытае жыццё без волi апрацiвела Бiму.

Мяса ён не зачапiў.

Раздзел 12

НА ПАЛЯВЫМ ПРЫВОЛЛI. НЕЗВЫЧАЙНАЕ ПАЛЯВАННЕ. УЦЁКI

Ранiцою, як i кожнага дня, у доме Хрысана Андрэевiча ўсё паўтаралася па заведзенаму парадку: спружына працоўнага дня пачала раскручвацца пасля апошнiх, трэцiх пеўняў, потым абазвалася карова, Пятроўна падаiла яе i запалiла ў печы; Алёша выйшаў палашчыць свайго, цяпер ужо любiмага, Чарнавуха, Тата пакармiў карову i свiней, пасыпаў курам, потым усе селi да стала снедаць. Бiм тае ранiцы не ўзяў нават пахучага малака, хоць Алёша прасiў i ўгаворваў. Потым, пакуль бацькi ўходжвалiся на двары, Алёша схадзiў па ваду, i вычысцiў каровiн катух, i яшчэ раз прасiў Бiма, каб пад'еў, соваў нос у мiску, але, маеш, Чарнавух нечакана амаль счужэў. Пад канец збораў на работу Хрысан Андрэевiч натачыў вялiкi нож i запхнуў яго ў шчылiну над дзвярыма.

Зацемна Пятроўна ўшушкалася ў сваё тоўстае адзенне i хусткi, узяла сумку i той вялiкi нож, што тачыў Тата, i пайшла. Следам, апрануўшы плашчы, выйшлi на двор Алёша з бацькам i, чуваць, выпусцiлi авечак на вулiцу.