Вводное слово в искусство перевода - Николай Дановский

Благими намерениями ад вымощен. Per bonaj intencoj infero estas pavimita.

Снявши голову, по волосам не плачут. Post senkapigo oni ne priploras hararon.

Прислонить горбатого к стенке. Kongruigi ĝibulon kaj muron.

Жечь свечу с двух концов. Bruligi kandelon de ambaŭ flankoj.

Жизнь прожить — не поле перейти. Vivon travivi — ne kampon trairi.

Слово не воробей: вылетит, не поймаешь. Vorto ne estas pasero — post elflugo ne kapteblas.

Для красного словца не пожалеет и отца. Por vorto belarta ne ŝparas el la patron.

С волками жить — по-волчьи выть. Kun lupoj vivante lupe kantu.

Милые бранятся — только тешатся. Geamanta kverelo estas franda meringelo.

Скупой дважды платит, ленивый дважды делает. Avarulo dufoje pagas, pigrulo dufoje faras.

Тишь да гладь, да божья благодать. Softo kaj glato kaj dia beato.

Не было бы счастья, да несчастье помогло. Feliĉo ne venus, se malfeliĉo ne intervenus.

Кто сеет ветер, пожинает бурю. Kiu semas venton, rikoltas fulmotondron.

Чтобы волки были сыты и овцы целы. Ke lupoj estu sataj kaj ŝafoj sanaj.

Искать черного кота в темном погребе. Serĉi nigran katon en obskura kelo.

Буря в стакане воды. Ŝtormo en glaso da akvo.

Мятеж на коленях. Surgenua ribelo.

Пан или пропал. Ĉu pasko, ĉu fiasko. Ĉu pereo, ĉu kun trofeo. Ĉu balo, ĉu malo. Ĉu festivalo, ĉu malo. Aŭ regalo, aŭ de ŝtuparo falo. Ĉu festo kun regalo, ĉu malo.

Что хочу, то ворочу. Mia vorto — ĉies sorto.

С миру по нитке — голому рубашка. De ĉiu po fadeno — al nuda vesto plena.

Сколько волка ни корми, он все в лес смотрит. Logu lupon ajnaregale — ĝi sopiras arbaron tutegale.

Не красна изба углами, а красна пирогами. Belas hejmo ne per ornamo, sed per gastamo. Belas hejmo ne per stuko, se per kuko.

Мутить воду. Perturbi malice embarasavortice.

Долг платежом красен. Estas bela homa ago, sed la ŝuldo belas per repago.

Повторенье — мать ученья. Preto al ripeto estas kerno de lerno.

Ученье — свет, неученье — тьма. Lerno estas lumturo — nelerno obskuro.

Наружность обманчива. Ekstero pompa estas trompa.

Желание женщины — воля господня. Virina deziro — dia volo.

Федот, да не тот. Julia, sed alia.

В гостях хорошо, а дома лучше. Bonas festi gaste, sed plibonas hejmi eĉ faste.

Типун тебе на язык. Iĝu stango via lango. Gluiĝu al planko via lango. Restu sen slango via lango.

Утро вечера мудренее. Matena saĝo estas pli prospera, ol la vespera.

Валить всё в одну кучу. Ĵeti malsaman varon en unu ĉaron.

Что на уме, то на языке. Kion cerbo portas, tion lango vortas.

Молоть чепуху. Muelo de bagatelo.

Ему бабка ворожит. Lia sukceso — asisto de sorĉisto. Doto de kobolda dorloto. Lia prospero iras laŭ aleo de feo.

Есть пирожок, есть и дружок. Estas plena kaliko — estas ankaŭ amiko.

На все руки мастер. Majstro reputacia ĉiumetia. Majstro genia ĉioninĝenia.

Что написано пером, не вырубишь топором. Pluma skribo ne timas hakilan amendon. Kion plumo skribas, hakilo ne malskribas.

Дело мастера боится. Laboro obeas al majstra fervoro.

Всякое лыко в строку. Ĉiu ŝtono kaj ono bona dono por masono. Trafe masonito per briko kaj splito.

Лаптем щи хлебать. Sorbi supon el bastoŝuo. Ne koni valoron veran de l' kulero.

Не лыком шиты. Ne per putra fadeno kudritaj.

Лес рубят, щепки летят. Sen splitoj kaj batoj arboj ne estas hakataj.

И на старуху бывает проруха. Ne estas maljuno kontraŭ miso imuno.

Из пустого в порожнее. El vaka sitelo en malplenan barelon.

Как баран на новые ворота. Staras kiel grego antaŭ nova pordego.

Всякому овощу свое время. Al ĉiu legomo sia kiamo, sia kiomo.

Мать — кривая душа. La patrino — kurba animo.

Обжегшись на молоке, дуют на воду. Sin broginte per lakto, oni blovas sur malvarman akvon.

Ни аза в глаза. Neniu litero da klero.

Внести свою лепту. Atribuo de kontribuo.

Тех же щей, да пожиже влей. La sama kiselo kun pli da amelo.

Мы пахали. Fripona fanfarono pri alies bono.

Хоть видит око, да зуб неймёт. Kio estas per okulo vidata, ne faras buŝon sata.

Рыбак рыбака видит издалека. Tajloro tajloron rekonas defore.

С головы до пят. De verta plano ĝis kalkano.

Между молотом и наковальней. Inter martelo kaj amboso.

Победителей не судят. Venko ne trafas al akuza benko. Al venko ne minacas akuza benko.

Умиляться до слез. Ekzalto ĝis larma senhalto.

Почивать на лаврах. Kuŝi kun kontento en laŭra farniento.

У разбитого корыта. Reapero de primitiva mizero. Epilogo ĉe rompita trogo.

Особенности перевода афоризмов

Содержание и форма афоризмов несколько отличается от таких классических форм фольклорного «художественного слова», каковым является пословица, поговорка, присказка. Поэтому отличается и перевод. Афоризм — это уже произведение малых форм современной литературы. Это своеобразный «интеллектуальный фольклор». В отличие от народного фольклора, где авторство теряется и по времени и по личности, афоризм, как правило, имеет автора. А по своей форме язык афоризма избегает различных замысловатых идиоматических построений. Язык афоризма приближается к тому современному стилю, которым пишутся публицистические произведения, создаются газеты, современные произведения художественного слова, главным образом прозаического.

Для переводчика специфика афоризма характеризуется тем, что в нем обычно трактуются общечеловеческие проблемы, для которых лексика глубоко проработана во всех современных языках. Поэтому в структуре афоризма очень редки идиоматические «украшения» и, следовательно, перевод в большинстве случаев приближается к дословному — лобовому. Очень редко приходится прибегать к использованию перевода, основанного на применении локтевых связей.

Ниже мы приводим ряд примеров афоризмов польского писателя Ежи Леца, чем и завершается беглое рассмотрение основных проблем фразеологического соответствия.

Пуритане должны носить два фиговых листка — на глазах. Puritanoj devas porti du figajn foliojn — sur la okuloj.

В начале было слово, а в конце одни фразы. En la komenco estis la vorto. Kaj en la fino nuraj frazoj.

Окно в мир можно заслонить газетой. La fenestron en la mondon oni povas ŝrmi per gazeto.

И голос совести ломается. La voĉo de konscienco ankaŭ mutacias.

Диалог полуинтеллигентов равен монологу четвертьинтеллигента. Dialogo de duoninteligentoj egalas al monologo de kvaroninteligentoj.

Диктовать может и неграмотный. Dikti povas ankaŭ senalfabeta.

Кто потерял голову, у того она часто болит. Kiu perdis la kapon, tiu ofte havas kapdoloron.

То, что один поэт говорит о другом, можно сказать не будучи поэтом. Kion diras unu poeto pri alia, oni povas diri eĉ ne estante poeto.

В некоторых источниках вдохновения музы моют ноги. En iuj fontoj de inspiro Muzoj lavas piedojn.

Не сотвори себе кумира по собственному подобию. Ne kreŭ al vi idolon laŭ propra modelo.

Люди не эгоисты: никто не жалуется на себя. Homoj ne estas egoistoj: neniu plendas kontraŭ si mem.

Когда запахло фиалками, навоз сказал: «Ну что ж, работаем на контрастах». Kiam ekodoris violoj, organika sterko diris: «Estas klaro, ni laboras je kontrastoj».

И «happy end» — всего лишь конец. Ankaŭ «happy-end» estas entute nur fino.

Миг познания своей бездарности — это проблеск гения. La momento de ekkono pri propra sentalento estas ekbrilo de genio.

Не пиши своё кредо на заборе. Ne skribu vian kredon sur barilo.

Разрушая памятники, сохраняй пьедесталы — всегда могут пригодиться. Detruante monumentojn, zorge konservu la piedestalojn — ili povas taŭgi.

На него падала тень подозрения; и в этой тени он купался. Sur lin falis ombro de suspekto; kaj en tiu ombro li sin banis.

Некоторые характеры тверды, но эластичны. Kelkaj karakteroj estas duraj, sed elastaj.

Если ты без позвоночника, не лезь из кожи вон. Se vi ne havas vertebraron, ne strebu elrampi el la haŭto.

Вот мученик: висел на кресте, не прибитый! Jen estas martiro: pendis surkruce nealnajlita.

Наконец-то я достиг дна. В этот момент снизу постучали. Fine mi atingis la fundon. Tiumomente oni frapis demalsupre.

У каждого века своё средневековье. Al ĉiu epoko apartenas sia mezepoko.

Посыпал голову пеплом своих жертв. Li ŝutis sur sian kapon cindron de siaj viktimoj.

Сальто морале куда опаснее, чем сальто-мортале. Salto morala estas multe pli danĝera, ol saltomortalo.

Не взывай ночью о помощи — ещё соседей разбудишь. Ne alarmu nokte pri helpo — vi povas veki najbarojn.

Поэты — как дети: когда сидят за столом, ногами не достают до земли. Poetoj estas kvazaŭ infanoj: kiam ili sidas ĉe siaj tabloj, ili ne atingas piede plankon.

Откройся, Сезам! я хочу выйти. Malfermiĝu, Sezam'! Mi volas eliri.

По скромности он считал себя графоманом, а был доносчиком. Pro modesteco li konsideris sin grafomano, sed li skribis denuncojn.

Если бы козла отпущения можно было еще и доить! Estus bone, se kapron de absolvo oni povus ankaŭ melki!