Панi старшынiха прыехала (на белорусском языке) - Алена Василевич

Правы бераг Вiлii высокi, стромкi, чырвоны ад пластоў глiны, што залягаюць па той бок. На тым беразе лясы - дубовыя i хвойныя. Па той бок у невялiчкiх вёсачках Залессе, Падарэссе, Дуброва кожны год плойма дачнiкаў...

Там на цёплым залатым пясочку цэлае лета загараюць у стракатых купальнiках гарадскiя дачнiцы. Каля iх, з берагу, пялёскаюцца i вiшчаць ад захаплення iх дзецi, зялёныя i худыя, нiбыта дома iх не кармiлi хлебам... За лета гэта худзеча так адбегаецца па цёпламу пяску, так адап'ецца смачнага вясковага малака, так загартуецца пад вольным сонейкам i ветрам, што пад восень дзiўна робiцца, няўжо гэта тыя самыя заморкi?..

А то яшчэ вельмi цiкава пазiраць, як прыбягуць на Вiлiю i пачнуць купацца гарадскiя паненкi. Як пачнуць плаваць i дурэць! Вось паненкi дык прыгожыя! Тоненькiя, зграбныя. Асаблiва, калi паскiдаюць свае кароткiя, нейкiя ўсё роўна як надзьмутыя, сукенкi ды панадзяваюць на абстрыжаныя валасы блакiтныя i ружовыя каптурыкi...

Чэсiк падбiрае полы свайго некалi фарсовага афiцэрскага плашча (плашч гэты падараваў яму гадоў сем назад адзiн палкоўнiк, сын якога ад школы i ад гарадскога жыцця кожны год уцякаў у Белую на цэлае лета пасвiць калгасных коней) i, нiбы цар, з пугай у руках умошчваецца на сваiм каменным троне. З трона Чэсiку ўсё вiдно як на далонi: каровы, Вiлiя, у лагчыне за грудком аўсянае поле. Налева ад грудка - у засенi старых негаманкiх хвой - могiлкi. Не тыя вясковыя могiлкi з крыжамi i помнiкамi, з кустамi бэзу i лiлеi, з птушыным шчэбетам i свiстам - дзе хаваюць усiх вяскоўцаў. А зарослыя муравой, бязмоўныя, панурыя салдацкiя могiлкi - узгорачак на ўзгорачку, узгорачак на ўзгорачку - яшчэ з часоў першай iмперыялiстычнай вайны. Сярод iх узвышаецца некалькi большых узгоркаў - брацкiя магiлы. На гэтых могiлках не захавалася нi надпiсаў, нi iмён, нi нават крыжоў. Надпiсы сцёрлiся, iмёны забылiся, а крыжы з цягам часу збуцвелi i згнiлi...

Чэсiк любiць блукаць па гэтых бязмоўных могiлках, якiя, хоць i падступаюць да самых вясковых гумен i агародаў, цяпер ужо нiкога не палохаюць, не хвалююць i не цiкавяць нават... У Белай не памятаюць, каб на гэтыя могiлкi прыязджаў цi прыходзiў нават i хто-небудзь блiзкi тым, што ляжалi тут у радок больш паўвека. Вiдаць, гэта былi могiлкi загiнуўшых без вестак...

Блукаючы па могiлках, Чэсiк не ўмее адрознiць часоў i баёў. Яму здаецца, што i яго бацька, салдат другой сусветнай вайны, таксама ляжыць недзе тут. Трэба толькi адгадаць бацькаў узгорачак...

Некаторы час Чэсiк сядзiць на сваiм каменi-троне нерухома. Потым ён устае, тупае i, як генерал, з вышынi свайго каманднага пункта, аглядае наваколле. Каровы ходзяць. З-за лесу выкацiўся i паволi коцiцца па небе чырвоны бохан сонца. Святлее неба, i ўсё навокал святлее. I ў Чэсiка на душы робiцца святлей...

- Чэсiк! Ты не заснуў там? - зноў турбуецца па той бок канавы Мiкодым. Ён усё пад тым самым дубам - ён лiшняга кроку не зробiць: а навошта Чэсiк?

- Не заснуў! - павесялеўшым голасам адгукваецца Чэсiк.

- То мо будзем выганяць... Каб старшыня часам не нарваўся...

Каб старшыня не нарваўся - сам Чэсiк баiцца гэтага больш за Мiкодыма. Баiцца, што старшыня будзе сварыцца на iх за тое, што ўпусцiлi кароў у сенакос. Баiцца, што Мiкодым раптам возьме ды скажа, што гэта не ён загадаў, а Чэсiк сам узяў ды загнаў кароў на грудок... А самае галоўнае, што гэтага старшыню Чэсiк сёння забiў бы...

Да старшынi прыехала з горада (яна кожнае лета прыязджае) яго панi старшынiха. Па тутэйшаму звычаю - усё яшчэ на польскi манер - яе так i завуць "панi". "Панi" - хоць яна i ходзiць разам з усiмi жанкамi на работу, хоць умее i жаць, i сена грэбцi, i лён браць i бiць... I гаворыць, як усе гавораць у Белай. А ўсё роўна - панi. Бо ў горадзе яна вучыць дзяцей у школе. У горадзе яна ходзiць у капелюшы i пальчатках. А з горада як прыедзе сюды - твар у яе белы i далiкатны i рукi таксама белыя i далiкатныя, а не такiя, як у тутэйшых жанок i дзяўчат... I сукенкi ў яе гарадскiя, прыгожыя. I сама яна такая прыгожая, такая вясёлая i добрая...

- Займай, Чэсiк! - падае каманду Мiкодым.

I Чэсiк злазiць з каменя i - свiсь, свiсь пугаю - займае кароў з сенакосу. Ого, вунь якiя круглыя зрабiлiся! А здаецца, толькi што ўпусцiлi. Вось сёння дзяўчаты-даяркi будуць хвалiць яго, Чэсiка! Будуць адна перад другой упрошваць яго, каб узяў замуж - гэтак ён умее добра напасвiць кароў! Але начорта яны ўсе Чэсiку. Нават Дуню Ўшакевiчаву Чэсiк не ўзяў бы замуж, хоць яна i самая харашэйшая даярка, хоць яе i ў газету здымалi. Начорта i Дуня Чэсiку!.. Вось каб яна была такая, як панi старшынiха...

- Выкруглiлiся, - Мiкодым ужо стаiць з кiем, пiльнуе кароў ад загарадзi, каб каторая ўпраўнейшая ў калгасныя буракi не джганула. Глядзi, Чэсiк, каб цябе сёння дзяўчаты-даяркi не папацалоўвалi - каровы гэтулькi малака дадуць, - дражнiць Чэсiка Мiкодым.

- Начорта яны мне, - агрызаецца Чэсiк.

- Дурны... "Начорта". Гэта дзяўчаты начорта? Ого, брат, каб я меў столькi гадоў, як ты, я б пахадзiў каля iх...

- Ну, дык i хадзеце... - гэтыя дурныя Мiкодымавы жарты кожны раз толькi ўзлуюць Чэсiка: патрэбны яму гэтыя дзяўчаты! I каб не слухаць Мiкодыма, Чэсiк займае кароў i барджэй, барджэй з выгану ў лес. Там таксама будзе дзе пахадзiць каровам... А самае галоўнае - у лесе, на маладых пасадках, можна ўжо будзе назбiраць сунiц. Можна будзе знайсцi гняздзечка i непрыкметна ўкрасцi адно цi два яечкi... Сунiцамi ён пачастуе панi старшынiху (яна, напэўна, не спытала iх яшчэ сёлета). А яечкi аддасць панi старшынiшынаму хлопчыку...

Мiкодым iдзе ззаду чарады i толькi пасмiхаецца ўслед Чэсiку: дурны то дурны, а бач, губа не дура - упадабаў панi старшынiху...

У лесе Чэсiк украў у сiнiцы-дуплянкi пяць маленечкiх блакiтных яек. А на пасадцы назбiраў салодкiх духмяных сунiц. Яйкi ён загарнуў у шырокi кляновы лiст i палажыў iх запазуху - так не забудзеш пра iх i не парасцiскаеш. А сунiцы насiў, насiў у прыгаршчах, а потым даўмеўся высыпаў iх у шапку...

I вось, прыгнаўшы каровы на ранкi, Чэсiк крадком абмiноўвае чырвоны куток на калгасным двары (каб дзяўчаты-даяркi не заўважылi - яны нiколi не даюць яму праходу...), крадком уцякае ад Мiкодыма, хоць звычайна дадому iдуць яны разам. Сёння ў Чэсiка iншы клопат, i ён як быў з ранiцы ў плашчы i цяжкiх гумавых ботах, так i iдзе ў суседнюю брыгаду, дзе кватаруе iх старшыня калгаса i куды ўчора прыехала панi старшынiха...

Чэсiк iдзе сцежачкай мiж высокiх жытоў i ўяўляе сабе, як прыйдзе вязаць у жнiво гэта жыта пасля жняяркi панi старшынiха. I як ён, Чэсiк, таксама прыйдзе сюды i будзе, як i летась, памагаць ёй зносiць снапы (каб яна ног не пакалола iржышчам) i ставiць iх у бабкi... А да жнiва яшчэ, як пачнецца касьба, як пачнецца грэбля сена, ён таксама будзе ладаваць за панi старшынiху ладкi i будзе насiць за яе копы да стога (каб у яе сярэдзiна i рукi не балелi)... А пачнуць некалi лён бiць на таку - ён i на лён будзе хадзiць, будзе памагаць бiць... Ён не тое што бабы: ляп-ляп пранiкам - i знаку нiякага няма...

Захапiўшыся разважаннямi, Чэсiк не заўважыў нават, калi ён прыйшоў да старшынёвай хаты. Ён зайшоў з прыгумення, агародамi i, не адважваючыся зайсцi на двор, стаiўся за хлеўчыкам... Вось выбег з хаты i пагнаўся за катом бялявы хлапчук. Чэсiк пазнаў яго (панi старшынiшын сынок Коля) i памацаў у сябе за пазухай, цi не парасцiскалiся яечкi... Неўзабаве за Колем старшынёва гаспадыня цётка Ганька вынесла нейкi белы скрутак (Чэсiк не разабраў добра: дзiця, цi што?) i схiлiлася з iм над каляскай, што стаяла ў цяньку пад iгрушай-сапяжанкай. Скрутак раптам заварушыўся i заплакаў. (Чэсiк упэўнiўся: дзiця. Толькi дзе яна ўзяла яго, гэта старая Ганька?) Цётка Ганька загойдала каляску.

У гэты час расчынiлася насцеж акно на старшынёвай палавiне, i голас, якi Чэсiк пазнаў бы за светам, паклiкаў:

- Коля! Iдзi, сыночак, выпi цёпленькага малачка.

- Ай! - адказаў Коля, аберуч трымаючы ката.

А цётка Ганька таксама сказала Колю:

- Iдзi, дзеткi, выпi кубачак.

Але ёй таксама Коля адказаў "ай" i пабег з катом на вулiцу. А голас, ад якога ў Чэсiка закалацiлася ўсё ўсярэдзiне, зноў сказаў з хаты:

- Цётка Ганька, не трэба яе калыхаць. Я яе буду зараз кармiць. Дома я яе нiколi не калышу.

Чэсiк здагадаўся: значыць, гэта панi старшынiшына дзiця. А летась яго не было...

А потым з хаты выйшла сама панi старшынiха. Сонца свяцiла ёй проста ў вочы, i яна спынiлася на ганку, зажмурылася, засмяялася i, як маленькая, працягнула насустрач яму рукi...

- Ой, цётка Ганька! Як тут у вас добра, як хораша! - усклiкнула яна.

Яна не была ўжо такой тоненькай, як летась. I залатыя валасы яе ўжо не плылi па спiне хвалямi, а былi закручаны ў вузел i заколаты на патылiцы шпiлькамi. I плацце на ёй было другое. Летась яна цэлае лета хадзiла ў белым... Але Чэсiк не заўважыў гэтае рознiцы. Чэсiк нiчога не заўважаў.

Не зводзячы з панi старшынiхi воч, ён раптам i сам засмяяўся i зажмурыўся. I, не выпускаючы шапкi, працягнуў рукi насустрач панi старшынiсе...

- А ў горадзе цяпер такая гарачыня, такая пылiшча!.. - яна лёгка збегла з ганка i нагнулася над каляскай.

- Есцi хоча, - зноў засмяялася яна - ужо да дзiцяцi.

I Чэсiк зноў таксама цiха засмяяўся.

- Дзiва што хоча. Не пара хiба... У нас дык пра гэтыя гадзiны нiхто i вухам не вядзе. Захацела дзiця есцi, дык мацi ўзяла ды дала яму цыцку. А вы там у горадзе, вучоныя, усё па гадзiнах ды па кнiгах i кормiце i спаць кладзяце...