Лаьмнашкахь ткъес - Абузар Абдулхакимович Айдамиров

ХортIа. Ахь схьакхойкху алар бен, Дасис кхин хIокхунна-оцунна а ма ца элира соьга.

Шен месала ши куьг стоьла тIе а диллина, алссам хIаваъ чуоьзна, балдаш тIе а къевлина, йерстина беснеш йусийна, тIаккха цIеххьана татанца дІaхийцира ХортIас:

– ДІaдaханчу шеран ах налог йу-кх шун кIоштарчу нахана тIехь хIинца а.

– Йа, дера.

– И схьа хIунда ца ло аш?

– Ницкъ бац. Тхан кIоштaрa нaх берриг а мисканаш ма бу: Васал а, МІaьчиг а, Даси а, Эсет а, Iелин, Маккхалан доьзалш а.

– ТІaьххьарнаш ма багаpбeлaхь суна. Iелас а, Маккхала а шаьш дaьккхина шайн гIуллакх дакъаза. Iедална дуьхьал а бевлла! МаIа санна, чIогIа долу хIара паччахьан Iедал дохо гIоьртина! Цигахь Iамор бу. ЦIa бaьхкича, хир бу хьуна уьш чуьхий санна. Нагахь дийна цIа багIахь. Ницкъ – ца ницкъ хаац суна, Iедалан декхар дIадала деза. Налогаш йуьртана тоьхна Iедало. Йуьрто дIатакха а йеза.

– Йуьртана тоьхнехь, нийсса йекъа йезара-кх.

– Нийсса ца йекъна ткъа? Йуьртахь маса кIур бу а хьаьжна, хIор а кIуьранна цхьанийсса…

– И ду-кх нийса доцург. Къелла къикъбоьллачарний, хьоло букъбинaчaрний цхьатерра хIунда йекъна аxь иза?

– Iедало налогаш йуьртана туху. МІaьчигъгIар, ДасигIар къен бара бохуш, оха кхаба безаш-м бац? Тхешан кIоштарчу къечийн текхамаш оха санна, аш а бейша шайчерниш!

– Аш-м ишттaнeхьа ца токхура церан налогаш, – Ieн ца велира Къайсар. – Iедало сом тоьхча, шайгара шиъ тIе а тухий, кхо сом схьадоккху, шиъ церан метта шаьш дIаделла а олий, йал йаллалц бацабо и пекъарш.

ХортIас шен месала цІоцкъамаш, дусийна, вовшахтесира.

– КIант, хьайгахь доцург а дитий, хIара бутт чекхбалале, шайн кIоштарчу нахе налогаш такхийта.

– Ас-м ма такхийта. Шаьш такхийта аш.

– Хьо ма ву царна тIевиллина. Iедална хьалха ахь дош ма ло хьайна тIечIагIдинчу ткъа цIийнах…

– Тахана дуьйна дIа и хьаькамалла хьуна дити ас.

Цкъа ойла хилира ХортIин, стоьла тIe буй-хIума а тухуш, xIaра човхо. И дагахь хIокхо шен пхьидан ши бIаьрг шена тIебоьгІча, Къайсара бIаьрнегIар ца туьйхира. ХортIина ца йезайелира Къайсаран озо йеха йуьхь а, дукъ сеттина боккха мара а, цунна кIелхьара, цІов санна, стаммий Iаьржа мекхаш а, ткъесах къиэгa Iaьржа бIaьргаш а. Цул сов, Асхьада хийлa вaлхийнера иза, дика болх бац бохуш. ХортIас, шен йуьхь йекхийна, дегаза балдаш къажийра.

– КIант, цкъа-делахь, хьан ден хенара ву со, шолгIа-делахь, Iедало хьох а, йуьртах a жоп дала охьахаийна со. Цхьана a aгIop лартIехь дац ахь соьга дуьйцург. Iедало-м, хьаха, вайша мел цIингаш кхийссарх, шен гIуллакх дийр ма ду. Дийр дац моьттург IелагIарна, МаккхалгIарна тIаьхьа дIа а хьажор ма ву.

– Нах реза бац хьалдолчаьрга нийсса такхамаш бан. Хир бара, аьтто белхьара. Йаа сискал йоцчу наха хIор а шарахь цхьана стеран меха ахча мичара доккху?

– И Iедале алахьа, кIант.

– Кху йуьртахь Iедал хьо ма ду. Лаа ца олу хьох «йуьртан да». Ахь ала укурган начаьнке.

– Цул лакхахь а ду Iедал.

– Лакх-лакхарчаьрга дIакхачабе тхан иэшамаш. Паччахьна тIе кхаччалц.

– Дика дy, xIета. Ас пурстоьпе дIакхетор ду хьан къамел. Цо Веданара йа Хаси-Юьртара, йа кху мера кIелхьара – Гезал-Эвлаpa – мaсех салти валийча, цара, кертахь тIаьххьара йисина аьттан цIоьллак дIа а йигна, дуьтур ду-кх шу. Ас ца элира ала дац шуна. И дIадели. Кхана вайн йуьртара иттех стерчийн ворда арайала йеза. Хаси-Юьртан гIопе хьун кхехьа. Уьш-м кхечу кIошташкара хьовсор йара ас. Шайн кIоштара ахь говрийн гIудалкх йахийта Гезал-Эвлан гIопе. Кхана Іуьйранна итт сахьт долуш цигахь хирриг. Cоьлжа-ГIалара Хаси-Юьрта боьлхуш цхьа эпсарш бу. Уьш дIаэцна йаха йеза иза.

Къайсар вусавелира.

– Дуккха а нах йалташ дийна бовлаза буй ца хаьа хьуна? – йуха а шениг долийра цо.

– ОстогIпираллахI! – голаш тIе ши куьг тухуш, корта хьовзийра йуьртдас. – Ца хаьа дера-кх. Со ши бIaьрг боцуш ма ву.

– БIaьргаш-м бара хьан, даг чохь къинхетам бац-кх.

– Ахь хIун дийр дара, сан метта хилча?

– Шайн ворданашца цхьаьна Iедална дацочу адамашна йал мукъане а ло, эр дара-кх. ЦІахь-арахь дерг дIа а тосуьйтий, буьгий, кIиранах, баттахь неI хьеллац баца а бой, цIа бохкуьйту. Йал-м хьовха, атталла йаа сискал а лой ткъа? ТIexула тIе, йаппарш а йо. Дений, нанний хьежадо. Берриг шун бехк бу.

Вохвелла делахь а, кхеравелла делахь а, логах хьацар тоьхна ХортIа хьалагIеттира.

– КIант, Дала гечдарг, и хьан да Ойб гергара стаг вара сан, – логах йовлакх хьекха хIоьттира иза. – Цуьнан йуьхь йина вуьту ас хьо. Варийлахь, кхечахьа и хьайн мотт хеций ма биталаxь. ДIагIо. Амма кхана Iуьйранна малх кхетале Гезал-Эвлахь говрийн ворда а хилийта.

«Баккъал а, сан хIун гIуллакх дара ХортIа боxучу оцу лежиге корта лебан? – ойла йора Къайсара, ураме ваьлча. – Цуьнан а, и сaннaчийн а карахь хIун ду?»

Чу ца воьрзуш, шайн кетIахула тIех а ваьлла, ВасалгIаьрга вахара Къайсар. Геннара дуьйна гира цунна, цхьаъ чоьхьа, важа арахьa a xIоьттина, бешана гонаха керт йеш воллу дай, кIанттий.

– Ассалам Iалайкум! Ирс долуш хуьлда шун болх!

– Ва Iалайкум салам, Дела реза хуьлда хьуна а!

– МашаллахI, xIaрa нисделла ножан хьокхий, пхонан серий а! ДIахилал, жимма болх бе ас.

Къайсарна меттиг а битина, цигаьрка хьарчо хIоьттира Васал.

– Хьо лаа вуй, Къайсар? – xaьттира цо, цигаьрка а латийна.

– ХортIас кхайкхина вигнера со.

– XIун боху оцу нело?

Къайсара дийцира йуьртдеца шен хилла къамел. Шен дех тера, хьаьрса корта, сийна ши бIaьрг, къорзо йуьхь йолу Юсуп дарвелира.

– Веxаш-м оцу хьакхин хье йуккъe топ цaтоьхнарг вацара!

– ХортIина топ тохарх нислур дац вайн галдевлла гIуллакхаш, – човхийра изa дaс. – ХIара Iедал ду дерригенна бехке.

Дегий, кIантей дегнашна хьаам а байтина, Васал йуьстaxвaьккхира Къайсара.

– Кхана Гезал-Эвла говрийн гIудалкх йахийтa, бoxy соьга. Хьо ца вахча вер вац цига.

– Говраш а, гIудалкх а йуй ткъа?

– Санний, Болатанний ши говр йужур ахь.

– Къена со воцург, кхин вац вахийта?

Къайсара коьртера охьа когашка кхаччалц бIaьрг туьйхира Васале. Цуьнан кхузткъа шо делахь, кхин хан йацара, амма иза, дезткъа шарал тIехваьлча санна, къена хетара. Ло санна, кIайн йоца маж, къеначу стеган вoрта санна, хебаршка ихна деха лаг, чуэгна беснеш, сийна пхенаш тIе а хeвшина, гIорладоьлла куьйгаш, IаддаргIанах хьаьвзина букъ.

– Хьо ваха веза, Васал. Цхьа эпсарш бу цигара дIа Хаси-Юьрта бига безаш. Хьан декхар хир ду хьайна оьрсийн мотт хаьий цахаийтар, сонта ву моттийтар, церан багах мел даьлла дош схьалацар. Гезлойн а, Хаси-Юьртан а гIаьпнашкахь болу ницкъ мел бу хьажар а…

– ХIета, ахь дийриг омра ду-кх?

– Омра ду иза, Васал. Хьайна некъана дуург-мерг со волчуьра эца. Амма Iуьйранна хьалххе гIо. Цига хьалхе мел кхечи, алсам гур ду хьуна.

Васал дуьхьал вист ца хилира. БІaьхочун декхар омра кхочушдар ма ду.

IелагIеран кетIахула волуш, кертахь гIовгIанаш хезна, чувирзира