Тры таварышы (на белорусском языке) - Эрих Ремарк

- У Ленца, вiдаць, усюды сябры.

Я кiўнуў.

- Ён лёгка зблiжаецца. Вы ж бачылi гэта на прыкладзе Бiндзiнга.

- Так, бог сведка, - адказала яна. - Гэта здарылася маланкава.

Мы паехалi.

Альфонс быў мажны, спакойны чалавек. Пашчэнкi выпiралi. Маленькiя вочкi. Закасаныя рукавы. Рукi доўгiя, як у гарылы. Усякага, хто быў непажаданы ў яго шынку, ён выкiдваў сам. Нават членаў спартовага таварыства "Адданасць радзiме". Для вельмi дужых клiентаў у яго пад стойкай ляжаў молат. Шынок быў размешчаны ўдала: побач з бальнiцай. Альфонс эканомiў на транспартных выдатках.

Валасатай рукой ён выцер светлы яловы стол.

- Пiва? - спытаў ён.

- Гарэлкi i закусiць.

- А даме?

- Дама таксама хоча гарэлкi, - сказала Патрыцыя Хольман.

- Не слаба, не слаба, - сказаў Альфонс. - Ёсць свiныя скабкi з квашанай капустай.

- Сам закалоў свiнню? - спытаў я.

- Вядома.

- Але дама, напэўна, з'ела б нешта лягчэйшае, Альфонс.

- Вы, вiдаць, жартуеце... Спачатку гляньце на скабкi.

Ён паклiкаў кельнера, каб той паказаў порцыю.

- Была шыкоўная свiння, - сказаў ён. - Лаўрэатка. Дзве першыя прэмii.

- Ну, гэтага нiхто не зразумее, - адказала яму Патрыцыя Хольман, на маё здзiўленне, з такой упэўненасцю, быццам яна ўжо гадамi наведвае гэты шынок.

Альфонс падмiргнуў.

- Дык дзве порцыi?

Яна кiўнула.

- Выдатна! Сам выберу.

Ён пайшоў на кухню.

- Бяру назад свае сумненнi, цi туды мы трапiлi, - сказаў я. - Вы Альфонса паланiлi iмгненна. Ён сам выбiрае толькi заўсёдным клiентам.

Альфонс вярнуўся.

- Дадаў вам яшчэ свежай каўбаскi.

- Нядрэнная iдэя, - сказаў я.

Альфонс паглядзеў на нас зычлiва. Прынеслi гарэлку. Тры чаркi. Трэцюю Альфонсу.

- Што ж, на здароўе, - сказаў ён. - За тое, каб у нашых дзяцей былi багатыя бацькi.

Мы выпiлi. Дзяўчына таксама выпiла да дна.

- Не слаба, не слаба, - сказаў Альфонс i вярнуўся за стойку.

- Смачная гарэлка? - спытаў я.

Яна здрыганулася.

- Моцная. Але ж я не магла зняславiцца перад Альфонсам.

Свiныя скабкi былi на славу. Я з'еў дзве вялiкiя порцыi, ды i Патрыцыя Хольман ела больш, чым можна было чакаць. На маю думку, яна цудоўна стасавалася з маiм настроем i не вылучалася ў гэтым шынку. Яна без крыўляння выпiла з Альфонсам яшчэ адну чарку.

Ён неўпрыкмет падмiргнуў мне: усё нармальна. А Альфонс ведаў толк. Магчыма, не ў тым, што датычыла прыгажосцi i культуры, але ў тым, што да сутнасцi i зместу.

- Калi вам пашанцуе, вы ўбачыце i чалавечыя слабасцi Альфонса, - сказаў я.

- Цiкава, - адказала яна. - Мне здалося, што ў яго iх няма.

- Ёсць. - Я паказаў на стол побач са стойкай. - Вунь...

- Што? Грамафон?

- Не грамафон. Харавыя спевы. У Альфонса слабасць да харавых спеваў. Не танцы, не класiчная музыка, толькi хоры: мужчынскiя, змешаныя хоры, на ўсiх пласцiнках, якiя вы бачыце, - толькi хоры. Вось гляньце, ён iдзе.

- Смачна? - спытаў Альфонс.

- Як у роднай мацi, - адказаў я.

- А даме?

- Лепшых свiных скабак з роду не каштавала, - адважна заявiла дама.

Альфонс задаволена кiўнуў галавой.

- Зараз пастаўлю новую пласцiнку. Вам на здзiўленне.

Ён падышоў да грамафона. Зашыпела iголка, потым магутна загучаў мужчынскi хор, якi моцнымi галасамi спяваў "Маўчанне ў лесе". Гэта было надзвычай гучнае маўчанне.

З першых тактаў у шынку зрабiлася цiха. Альфонс рабiўся небяспечным, калi хто непачцiва паводзiў сябе. Ён стаяў за стойкай, абапёршыся на яе валасатымi рукамi. Яго твар мяняўся пад уздзеяннем музыкi. Ён задумаўся - так, як можа задумацца гарыла. Харавы спеў меў над iм незвычайную ўладу. Ён рабiўся пяшчотны, як маладзенькая лань. Ён мог улезцi ў крывавую бойку, але як толькi харавы спеў кранаў яго слых, ён нiбы зачараваны кiдаў усё, прыслухоўваўся i быў гатовы памiрыцца. Раней, калi ён быў больш запальчывы, пад рукой жонкi заўседы напагатове ляжалi яго любiмыя пласцiнкi. Калi рабiлася небяспечна i ён з молатам у руках выходзiў з-за стойкi, яна хуценька апускала iголку, i Альфонс апускаў молат, слухаў i супакойваўся. З часам такой патрэбы не стала: жонка памерла, яе партрэт, падарунак Фердынанда Граў, якому ў знак удзячнасцi заўсёды быў вольны столiк, вiсеў над стойкай, ды i Альфонс пастарэў i астыў.

Пласцiнка закончылася. Альфонс падышоў да нас.

- Чароўна, - сказаў я.

- Асаблiва першы тэнар, - дадала Патрыцыя Хольман.

- Правiльна, - пацвердзiў Альфонс i ўпершыню ажывiўся. - Вы разбiраецеся! Першы тэнар - высокi клас!

Мы развiталiся з iм.

- Прывiтанне Готфрыду, - сказаў ён. - Няхай заходзiць.

Мы стаялi на вулiцы. Лiхтары перад дамамi адкiдвалi неспакойныя водблiскi i ценi ўверх, у галлё старога дрэва. На галiнках ужо быў лёгкi зялёны бляск, i дзякуючы мiгатлiваму невыразнаму святлу знiзу дрэва здавалася больш магутным i высокiм. Здавалася, што крона губляецца ў змроку, як вялiзная рука з растапыранымi пальцамi, якая з надзвычайнай жалобай учапiлася ў неба.

Патрыцыя Хольман зябка ўздыхнула.

- Вам холадна?

Яна ўзняла плечы i схавала рукi ў рукавы курткi.

- Толькi спачатку. Там было даволi цёпла.

- Вы занадта лёгка апранулiся, - сказаў я. - Вечарам холадна.

Яна адмоўна пахiтала галавой.

- Я не люблю цяжкай вопраткi. Дый хочацца, каб нарэшце пацяплела. Не выношу халадоў. Асаблiва ў горадзе.

- У "кадзiлаку" цёпла, - сказаў я. - На ўсякi выпадак я ўзяў плед.

Я дапамог ёй сесцi ў машыну i накрыў каленi пледам. Яна падцягнула яго вышэй.

- Цудоўна! Вось так - выдатна! Холад наводзiць сум.

- Не толькi холад. - Я сеў за руль. - Пакатаемся крыху?

Яна кiўнула.

- Ахвотна.

- Куды?

- Проста паедзем паволi па вулiцах. Усё роўна куды.

- Добра.

Я завёў машыну, i мы паволi i без мэты паехалi па горадзе. Быў час пiк. Мы неслiся амаль бязгучна, так цiха працаваў матор. Здавалася, што машына карабель, якi нячутна iмчыцца па стракатых каналах жыцця. Вулiцы праносiлiся мiма, светлыя парталы, агнi, рады лiхтароў, салодкая, мяккая, вячэрняя мiтусня быцця, мяккая лiхаманка асветленай ночы, а над усiм, памiж краямi дахаў жалезна-шэрае, вялiкае неба, якое адкiдвае сваё святло на горад.

Дзяўчына моўчкi сядзела побач са мной; святло i ценi прабягалi з акна па яе твары. Я час ад часу пазiраў на яе. Яна зноў напомнiла мне пра вечар, калi я ўбачыў яе ўпершыню. Яе твар пасур'ёзнеў, ён здаваўся больш адчужаным, чым раней, але вельмi прыгожым. Гэта быў твар, якi паланiў мяне тады i не адпусцiў. Мне здавалася, што ў iм было нешта ад таямнiчасцi цiшынi, характэрнай для рэчаў, блiзкiх да прыроды - дрэў, воблакаў, жывёлiн, а часам для жанчын.

Мы выехалi на цiхiя прыгарадныя вулiцы. Вецер памацнеў. Здавалася, ён гнаў ноч перад сабой. На вялiкай плошчы, вакол якой спалi маленькiя домiкi, акружаныя садамi, я спынiў машыну.

Патрыцыя Хольман страпянулася, быццам спала.

- Прыгожа, - сказала яна праз хвiлiну. - Калi б у мяне была машына, я вось так цiха каталася б кожны вечар. У гэтым ёсць нешта казачнае - вось так бясшумна ехаць, дзе хочаш. Быццам i не спiш, але ў той самы час снiш штосьцi. Мне здаецца, тады i людзi не патрэбны табе вечарам.

Я дастаў з кiшэнi пачак з цыгарэтамi.

- А ўвогуле хочацца, каб вечарам нехта быў побач...

Яна кiўнула.

- Хочацца. Калi цямнее, на душы робiцца нiякавата.

Я разарваў пачак.

- Амерыканскiя. Вам падабаюцца?

- Так. Нават больш, чым нейкiя iншыя.

Я даў ёй прыпалiць. На iмгненне блiзкае цёплае святло запалкi асвятлiла яе твар i мае рукi, i ў мяне раптам з'явiлася вар'яцкая думка, што мы ўжо даўно блiзкiя. Я апусцiў шыбу, каб даць выйсцi дыму.

- Вы хочаце павесцi машыну? - спытаў я. - Вам, пэўна, было б прыемна.

Яна павярнулася да мяне.

- Хацелася б. Але не ўмею.

- Сапраўды?

- Не ўмею. Нiколi не вучылася.

Тут я вырашыў скарыстаць выпадак.

- Бiндзiнг жа даўно мог навучыць вас, - сказаў я.

Яна засмяялася.

- Бiндзiнг занадта закаханы ў сваю машыну. Ён нiкога не падпускае да руля.

- Гэта неразумна, - заявiў я, задаволены, што магу ўпiкнуць таўстуна. - Я даю вам праехаць без усялякiх ваганняў. Садзiцеся.

Я насуперак усiм папярэджанням Кёстэра вылез, каб памяняцца месцамi. Яна захвалявалася.

- Але ж я сапраўды не ўмею кiраваць.

- Умееце, - запярэчыў я. - Вы ўсё ўмееце. Толькi не ведаеце пра гэта. - Я паказаў ёй пераключэннi.

- Вось, - сказаў я. - А цяпер - наперад!

- Хвiлiнку! - Яна паказала на аўтобус, якi адзiнока кацiўся па вулiцы. Можа, прапусцiм яго спачатку?

-Нi ў якiм разе!

Я iмгненна ўключыў хуткасць i адпусцiў педалю счаплення. Яна сутаргава ўхапiлася за руль, напружана ўзiраючыся ў вулiцу.

- О божа, мы едзем занадта хутка.

Я зiрнуў на спiдометр.

- Зараз вы едзеце з хуткасцю 25 кiламетраў у гадзiну. На самай справе гэта толькi дваццаць. Нармальная хуткасць для марафонца.

- А мне здаецца, што восемдзесят.

Праз некалькi хвiлiн першы страх знiк. Мы ехалi ўнiз па шырокай роўнай вулiцы. "Кадзiлак" крыху вадзiла ў бакi, як быццам ён быў запраўлены не бензiнам, каньяком. Часам ён праходзiў падазрона блiзка ад бардзюра, але паступова справа наладзiлася, i ўсё атрымлiвалася так, як я i думаў: я атрымаў перавагу, бо мы раптам сталi настаўнiкам i вучанiцай, i я гэта выкарыстаў.