Тэрэза Дэскейру (на белорусском языке) - Франсуа Мориак

Пасля таго, як пакрыўджаная мадам дэ ля Траў аднойчы пайшла з-за стала, усе старалiся пазбягаць абстрактных тэм. Але досыць было i размоў пра палiтыку, каб парушыць спакой i вывесцi ўсiх з раўнавагi. Усе гэтыя людзi - i правыя i левыя - сыходзiлiся толькi ў адным: уласнасць - вось адзiнае, дзеля чаго варта жыць на гэтым свеце. I лепш за ўсё - зямля. Дык цi варта тады псаваць адзiн аднаму нервы, крычаць, спрачацца? А калi ўжо пускаць пыл у вочы, то трэба ж ведаць хоць нейкую меру. Тэрэза, гэтая "ўласнiца па крывi", патрабавала, каб пытанне ставiлася рубам. Яна не магла спакойна слухаць крывадушных пустых фраз, якiмi бацька i свёкар прыкрывалi свае сапраўдныя мэты. I калi бацька з пафасам гаварыў пра "сваю адданасць справе дэмакратыi", яна перабiвала яго: "Не старайся, бацька: мы ж тут усе свае. Слухаць брыдка гэтую высакапарнасць". Яна нiяк не магла зразумець, пра якi трагiчны канфлiкт класаў можна гаварыць у краiне, дзе самы дробны ўласнiк на тое i жыве, каб павялiчыць сваё багацце? У краiне, дзе агульная любоў да зямлi, да палявання, да смачнай ежы i добрага пiтва параджае сапраўднае братэрства памiж буржуа i селянiнам...

Што ж, Бернар быў адукаваным чалавекам. I стаяў ён, бадай, вышэй за сваё асяроддзе. Тэрэза магла павiншаваць сябе: яе муж - "чалавек, з якiм хоць можна пагаварыць...". Так думала яна, пакуль не пазнаёмiлася з Жанам Азеведа.

А здарылася гэта тою восеньскай парою, калi начная прахалода трымаецца ўсю ранiцу, а пасля снедання, як бы нi свяцiла сонца, падымаецца лёгкi туман прадвеснiк яшчэ няскорага змяркання. Ужо ляцелi першыя вехiры, i Бернар прыходзiў дамоў толькi вечарам. Праўда, у той дзень ён-такi адважыўся i паехаў да доктара ў Бардо.

"Мне тады нiчога не хацелася, - думае Тэрэза. - Выйшла на дарогу трохi прайсцiся: цяжарнай жанчыне карысна хадзiць пехатой. У лес старалася не заходзiць, бо там гэтыя паляўнiчыя: асцерагайся, спыняйся на кожным кроку, падавай сiгнал свiстам i чакай, пакуль табе дазволяць iсцi далей. А бывае, што ў адказ пачуеш працяжны свiст, значыць, у дубняк апусцiлася чарада вехiроў i трэба затаiцца i цiхенька стаяць... Потым я вярнулася, падрамала трохi ў гасцiнай. Вакол тупала цётка Клара са сваiмi бясконцымi расказамi пра кухню i ферму. Я, бадай, не звяртала нiякай увагi на гэтую векавуху, гатовую кiнуцца выконваць мой кожны капрыз. А яна ўсё гаварыла i гаварыла, абы толькi не слухаць самой. Гэта былi страшныя гiсторыi з жыцця фермераў: то пра старых, якiя працавалi да самай смерцi i мусiлi памiраць з голаду, то пра хворых i калек, ад якiх адраклiся ўсе родныя i блiзкiя, то пра жанчын, змучаных цяжкай, непасiльнай працай... I з нейкай лёгкай весялосцю цётка пераходзiла часам на мясцовую гаворку i цытавала грубыя, сакавiтыя слоўцы сваiх суседзяў-фермераў. Адносiлася цётка да гэтых людзей з кранаючай заклапочанасцю. Але глыбока, усiм сэрцам любiла яна толькi мяне. А я i не бачыла, як, стоячы на каленях, яна расшнуроўвала мае боцiкi, здымала панчохi, грэла ў сваiх старэчых далонях мае ногi...

Потым зайшоў Бальён. Назаўтра ён ад'язджаў у Сэн-Клер, i яму трэба было атрымаць усе распараджэннi. Цётка склала спiс даручэнняў i разам з iм перадала старому слузе кiпу рэцэптаў для хворых з Аржалузы: "Перш-наперш вы зойдзеце ў аптэку, каб Даркэ паспеў падрыхтаваць усе лякарствы да вашага ад'езду".

Першая сустрэча з Жанам... Хочацца ўспомнiць кожную дробязь... Сама не ведаю, чаму я пайшла да таго будана, дзе некалi ў час летнiх вакацый мы бывалi з Аннай i дзе, як я ўжо цяпер ведала, яна сустракалася з гэтым Азеведа. Не, я пайшла туды зусiм не дзеля таго, каб пабачыць месца, з якiм звязана столькi светлых успамiнаў. Проста хвоi ў тым баку так разраслiся, што там ужо немагчыма было паляваць на вехiроў i можна было не баяцца, што перашкодзiш паляўнiчым. Ды i будан ужо быў непрыдатны для палявання: лес шчыльна абступiў яго, засланiў далягляд. Каб толькi не забыць: кастрычнiцкае сонца яшчэ добра прыгравала; я стамiлася iсцi па пяску; не давалi спакою мухi... А як цяжка мне было несцi свой жывот! Я так марыла пасядзець на старой трухлявай лаўцы ў будане! Калi я адчынiла дзверы, то твар у твар сутыкнулася з маладым чалавекам без галаўнога ўбору. Я адразу пазнала Жана Азеведа i спачатку падумала, што перашкодзiла яго любоўнаму спатканню: надта ж ён выглядаў збянтэжана. Але дзiўная рэч - як толькi я хацела пайсцi, ён стаў угаворваць мяне: "Ну, што вы, мадам, калi ласка, праходзьце, вы мне зусiм не перашкодзiлi". Чаму ён тады спытаўся, цi вiдно знадворку, што робiцца ў будане?.. Я зайшла i была страшэнна здзiўлена, што, акрамя Жана, у будане нiкога няма. Можа, пастушка вышмыгнула праз другi выхад? Але ж нi адна галiнка не трэснула, пакуль мы стаялi ля ўваходу. Ён таксама пазнаў мяне i першы загаварыў пра Анну. Я села, ён стаяў - у той самай позе, як на фатаграфii. Я разглядала яго лёгкую кашулю i спрабавала адгадаць, дзе тое месца на грудзях, якое я праткнула на здымку шпiлькай; я глядзела на яго з цiкавасцю, але без хвалявання. I мiжволi прыгадалiся словы Анны: "Я прыцiскаю сваю руку туды, дзе б'ецца яго сэрца (гэта ён заве "апошняй дазволенай ласкай"...). Цi быў ён прыгожы? Высокi, цудоўны лоб, аксамiцiстыя вочы, уласцiвыя яго племенi, паўнаватыя шчокi i прышчыкi - прыкмета ўсхваляванай крывi ў юнакоў яго ўзросту. Асаблiва непрыемна было адчуваць яго мяккую, вiльготную далонь, якую ён яшчэ паспеў выцерцi хустачкай. Але вочы i гарачы позiрк былi прыгожыя. Мне спадабаўся i яго вялiкi, трохi разяўлены рот, дзе бялелi моцныя вострыя зубы, - здавалася, ён вось-вось высуне язык, як малады сабака ў спёку.

А я сама? Што ж, я трымалася так, як i належыць чалавеку з сям'i Дэскейру: гаварыла пагардлiва, рэзка i абвiнавацiла яго: "Ты ж унёс смуту i разлад у такую паважаную сям'ю..." Ах, якое непрытворнае было яго здзiўленне - гэты хлапец шчыра разрагатаўся: "Як? Дык вы лiчыце, што я хачу ажанiцца з Аннай? Вы думаеце, што я замахнуўся на яе гонар?" Я атарапела, i мне адразу стала ясна, якая бездань аддзяляе Анну ад гэтага раўнадушнага юнака. Ён актыўна абараняўся: "Як можна ўстаяць перад чароўнасцю такой дзяўчыны? Але ж пагуляць нiкому не забаронена. I якраз таму, што тут i гаворкi пра шлюб быць не магло, гэтая гульня мне здавалася бяскрыўднай. Я, вядома, толькi рабiў выгляд, што падзяляю намеры Анны..." I калi я высакамерна спынiла яго, ён горача запярэчыў, што сама Анна можа засведчыць яго прыстойнасць - далёка ён нiколi не заходзiў, i, урэшце, мадмуазэль дэ ля Траў павiнна быць удзячнай яму за тыя хвiлiны сапраўднай страсцi - хутчэй за ўсё адзiныя, якiя адпушчаны ёй у гэтым сумным, змрочным жыццi. "Вы кажаце, што яна пакутуе, але паверце мне: такiя пакуты - гэта самае лепшае, чаго яна можа чакаць ад свайго лёсу. Я многа чуў пра вас i ўпэўнены, што вам гэта можна сказаць, бо вы непадобныя на тутэйшых мяшчан. Што чакае гэтую дзяўчыну? Нуда i гiбенне ў якiм-небудзь старым доме Сэн-Клера! У гэтае невясёлае падарожжа па жыццi я даў ёй з сабой запас пачуццяў, мараў, успамiнаў, якiя, магчыма, выратуюць яе ад адчаю цi, ва ўсякiм разе - ад атуплення". Нешта я не прыпомню, цi раззлавала мяне гэтая прэтэнцыёзнасць, гэтая самаўпэўненасць?.. А можа, наадварот - спадабалася... Праўду кажучы, ён гаварыў так хутка, што я ледзьве паспявала разумець яго. Потым я ўсё ж прывыкла да яго шматслоўя. "Паслухайце, мадам! Няўжо вы сапраўды лiчыце, што я хацеў гэтага шлюбу? Мне - кiнуць якар у гэтым пяску або ўзяць на сябе такую абузу i везцi гэтае дзяўчо ў Парыж? Я, безумоўна, зберагу ў памяцi цудоўны вобраз Анны. I ў тую хвiлiну, калi вы засталi мяне тут, у будане, я якраз думаў пра яе... Але, мадам, хiба можна спутаць самому сабе ногi, прыкаваць сябе да аднаго месца. Кожнае iмгненне павiнна прыносiць сваю асаблiвую радасць, адметную ад усяго таго, што ты ўжо меў". Спалучэнне гэтай маладой жывёльнай прагнасцi i цвярозага розуму ў адной асобе здалося мне такiм незвычайным, што я слухала i не перабiвала. О! Жанавы словы асляпiлi мяне! Праўда, таннай мiшурой! Але ўсё ж такi асляпiлi!.. Помню, як пачулiся званочкi i галасы пастухоў: у наш бок падыходзiў статак авечак. Я тады сказала Жану, што будзе няёмка, калi нас дваiх убачаць у гэтым будане. I мне захацелася пачуць у адказ: "А давайце прытаiмся i цiхенька перачакаем, пакуль пройдзе статак..." Мяне б так парадавала гэтае маўклiвае чаканне, нiбы мы абое супольнiкi (вось i я ўжо рабiлася патрабавальнай - мне хацелася, каб кожная хвiлiна даравала мне новыя пачуццi i перажываннi)... Але Жан Азеведа паслушна адчынiў дзверы i ветлiва прапусцiў мяне наперад. Адважыўся ён правесцi мяне да Аржалузы толькi тады, калi ўпэўнiўся, што я супраць гэтага нiчога не маю. Якой жа кароткай здалася мне тады дарога! Мы так нагаварылiся!.. I да чаго ж цiкава ўмеў ён расказваць пра рэчы, якiя я быццам бы i ведала... Калi зайшла гаворка пра рэлiгiю i я пачала гаварыць пра тое, што i звычайна, ён спынiў мяне: "Усё гэта так, мадам. Але ўсё гэта куды больш складана..." I з яго вуснаў ляцелi такiя арыгiнальныя довады, што я была проста ў захапленнi. А цi было чым захапляцца?.. На цяперашнi розум я i слухаць не захацела б гэтай лухты: ён гаварыў, што доўгi час быў перакананы, што самае галоўнае ў жыццi - гэта пошук Бога: "Больш, чым смерцi, баяцца, уцякаць ад усiх тых, хто ўбiў сабе ў галаву, што ён знайшоў Бога, хто супакоiўся i закасцянеў, хто зрабiў сабе бярлогу, каб толькi драмаць у ёй... Як жа ўсё гэта агiдна!.."