Вяселле ў Беражках - Валянцін Блакіт

Яго стаў апаноўваць страх, і выратавальная формула «што ні робіцца — робіцца да лепшага» не прыносіла аблягчэння. О, каб гэта да лепшага!

Музыка стаміла ўсіх, і зноў пачалі ўсаджвацца за сталы.

Міхась яшчэ раз зірнуў на Любу, засяроджаную, абыякавую да ўсяго — і яму кінулася ў вочы, што за гэтым знешнім спакоем, за гэтай абыякавасцю ў яе душы адбываецца напружаная, адчайная барацьба. I ён занепакоіўся: аб чым яна думае, што з ею? Аднак супакоіў сябе: якое гэта мае значэнне, што ад гэтага пераменіцца...

***

Не трэба было ніякага вяселля, з горыччу думала Люба. Але хто мог падумаць, што усё так павернецца? Хто мог падумаць, што вёска не прыме гэтага вяселля? Хто мог падумаць, што нават Міхасёвы сваякі, нават яе школьныя сяброўкі будуць цурацца? Чаму яны так? Што зрабіла яна ім благога? Што брыдкага ў яе замужжы? Няўжо мала хто выходзіць замуж за разводніка? Хіба яна разбівала Міхасёву сям’ю? Міхасёва сям’я распалася без якога б там ні было яе ўдзелу. Яна і ў вочы не бачыла Міхася з таго часу, як ён ажаніўся, і, па праўдзе кажучы, нават забылася, што ён існуе. Чаму ж такія несправядлівыя людзі? Няўжо іх задаволіла б, каб з’явілася яшчэ адна Антоля? Але ж і да той няшчаснай Антолі яны былі несправядлівыя!

***

Мала хто памятае дакладна, што здарылася, бо было даўно — яшчэ пры Польшчы. Расказвалі толькі: у маладой, вельмі прыгожай тады Антолі нешта здарылася з жаніхом — ні то застрэлілі, ні то сам застрэліўся ў арміі. Колькі сватоў пасля ні прыходзіла — на парог блізка не пускала, сама нікуды не выходзіла. Праходзіў час — і перасталі пасылаць сватоў, а потым і ўвогуле забыліся пра Антолю. Тым больш што жыла яна з вярсту ад вёскі, насупраць могілак, лічы што на могілках. Ніхто асабліва і не заўважыў, як памерлі Антоліны бацькі і яна засталася адна. Як і бацькі, Антоля была нелюдзімая — бадай, нiхто ніколі яе не бачыў у вёсцы, і яна не хацела нікога бачыць. Толькі калі хавалі каго ці на раданіцу хадзілі на могілкі, маглі ўбачыць яе строгую чорную постаць, якая шмат у каго выклікала страх. Калі хто выпадкова сустракаўся з Антоляй і пачціва вітаўся, яна незадаволена бурчала нешта па-польску і ішла сваей дарогай. Мабыць, з-за таго, што Антоля жыла амаль на могілках, для вёскі яна была нечым накшталт жывога нябожчыка.

3 гадамі Антоля зусім адзічэла. Нават калі ў вёсцы арганізоўваўся калгас, не пайшла да грамады. Так і засталася аднаасобніцай на сваім невялічкім агародзіку ў трухлявай хацінцы, якую штогод з верху да нізу абмазвала глінай.

Люба добра памятае прыгорбленую страшную Антоліну постаць. Яны, падшыванцы, часта праходзілі паўз могілкі, і сёй-той са смялейшых запускаў у Антоліну мазанку агрызкам яблыка ці каменьчыкам. Адразу ж выходзіла Антоля, нічога не гаворачы, сумна і ўважліва глядзела на дзятву, а яны з усіх ног імчалі аж да вёскі.

Праз некалькі гадоў ці то ад старасці, ці то ад бяскорміцы паздыхалі Антоліны козы, а потым некуды знікла і яна сама. Мо праз тыдзень, а мо і болей нехта здагадаўся заглянуць у мазанку — і з жахам пабег клікаць людзей...

***

Няўжо яны хочуць, каб і я паставіла мазанку? От людзі, ото ж і людзі!..

А мо яны не могуць забыцца пра Віктара? Тады сёй-той адкрыта пагаворваў: толькі яна вінаватая. Маўляў, не трэба было падбухторваць, трэба было ўтрымаць...

Але ці ж вінаватая яна?! Ці ж яна хацела? Хоць, канечне, мо і вінаватая. Сама перад сабою вінаватая. Сабе ніколі не даруе. Сама сабе! Больш яна ні ў чым не вінаватая, ні перад кім не вінаватая. Хто ж мае права так жорстка, так несправядліва судзіць яе?!

***

Летась мінула дзевяць гадоў, а яна ўсё не можа забыцца... I па сённяшні дзень іншы раз здаецца, што гэта нейкі кашмарны сон. Але... на тутэйшых могілках — Віктарава магіла...

Штогод васемнаццатага чэрвеня — у чарговую гадавіну трагедыі — Люба прыязджае ў Беражкі, быццам бы наведаць сваю школьную сяброўку Ганну Яваровіч. Ганна пасля школы нікуды не паступала, пайшла даяркай на ферму, выйшла замуж за Івана Яваровіча, нарадзіла ўжо чацвёра дзяцей, завочна скончыла сельгасінстытут, зараз загадвае буйным жывёлагадоўчым комплексам. Летась за сваю работу атрымала ордэн. Ганна заўсёды ў клопатах, але робіць усё смеючыся, проста і лёгка, у яе, сапраўды, усё ў руках гарыць. Тым не менш, Люба не хоча замінаць ёй, нават рада, што ў Ганны няма вольнай хвіліны. Ганна, вінавата просячы прабачэння, бяжыць на ферму, а яна пад выглядам «прагуляюся» ідзе звычайна на той луг па-над Нёманам...

I так з году ў год...

Быццам нічога не мяняецца па тым лузе. Кожны год аднолькава буяюць рамонкі. Няма толькі Віктара...

Яна падае ніц у рамонкі і, каб ніхто не бачыў, дае волю слязам, выплаквае ўсю горыч, што накапілася за год.

Калі наплачацца, робіцца лягчэй. Тады, супакоеная, ідзе на бераг Нёмана, глядзіць доўга, задуменна і невідушча на яго быстрыню. Наглядзеўшыся, вяртаецца назад, не спяшаючыся, ірве кветкі, пакуль не нарве вялізны букет, выбіраючы самыя прыгожыя і свежыя. Потым, крадучыся, быццам робіць нешта брыдкае, ідзе да густа зарослых хмызам недагледжаных беражкоўскіх могілак, мінае дзірку ў гнілым паўразваленым плоце. Пад двума соснамі — іх відаць здалёк — Віктарава магілка. Звыкла адчыняе брамку, гаворыць: «Ну, добры дзень, Віктар! Вось і я. Як ты тут?» Пастаяўшы трохі, пачынае вырываць траву, выкідваць з-за абгародкі розны друз, счышчае са сціплага цэментнага помніка з крыжам зялёны мох, які ў засені бэзавага куста неймаверна разрастаецца, лезе ўверх таго і глядзі, схавае пад сабою надпіс «Віктар Сцяпанавіч Яловік», як схаваў ужо дзве чатырохзначныя лічбы, напісаныя праз рысачку.

Калі ўсё прыбрана, даведзена да ладу, бярэ рамонкавы букет і са словамі: «Гэта табе, Віктар, з нашага лугу», кладзе кветкі на магілу, садзіцца на хісткую падгнілую лаўку і доўга-доўга думае пра сваё...

***

У суботу ў іх з Віктарам павінна было быць вяселле. Ужо знайшлі вясёлага, вопытнага свата, запрасілі дружкамі, дружкамі хлопцаў і дзяўчат.

У сераду адпрасілася ў тэхнікуме і прыехала на вёску, каб паглядзець, як там рыхтуюцца. А калі па-праўдзе, то ёй страшэнна захацелася пабачыць Віктара — во і ўся прычына, што прыехала за дзень раней, чым дамаўляліся.

Віктар не чакаў яе і вельмі ўзрадаваўся.

— Вы ж там не марудзьце доўга! А то бацька прыйдзе — то намануў бычка рэзаць... Халера ж яго ведае — гарачынь такая, каб не папсавалася,— заклапочана казала цётка Марыля, калі яны з Віктарам сабраліся на Нёман пакупацца.

— Мы ненадоўга, мама! — на хаду крыкнуў Віктар, бегучы за Любай.

Злавіў яе, падхапіў на рукі і, не зважаючы на прытворны піск, перасадзіў цераз плот, сам, абапёршыся рукою на штыкеціну, спрытна і лёгка адолеў агарожу. Наперагонкі, галёкаючы, як малыя, памчалі да дубровы, што падступала да самай кручы старога Нёманавага рэчышча.

Шмат гадоў таму назад Нёман адышоў кіламетры на два, і там, дзе ён некалі цёк, з цягам часу ўтварыўся цудоўны луг. Спачатку быў выган, а пасля залужэння, падкормкі салетрай, за што, дарэчы, калгас заплаціў немалы штраф, бо вясною ў разводдзе патруцілася шмат рыбы, урос высокай шаўкавістай травою. Асабліва прыгожым было адно месца недалёка ад берага: нібы хто знарок усеяў рамонкамі — буйнымі, свежымі, лапушыстымі.

На хаду распрануліся, пакідалі адзенне ў рамонкі, засталіся толькі ў купальніках, галёкаючы, пабеглі да ракі.

Мо з гадзіну плёхаліся, дурасліва пырскаліся. Віктар тройчы пераплываў на той бераг і гукаў яе. Яна была неважнецкая плаўчыха, як ні дзіўна, баялася вады, хоць і вырасла на Нёмане. Таму заходзіла толькі па шыю і нязграбна плыла назад да берага.

Віктар весела смяяўся, даваў нырца, прымушаючы яе хвалявацца — толькі праз хвіліны тры-чатыры яго галава паказвалася на сярэдзіне ракі, дзе булькала і вірыла быстрыня. Віктар нейкі час аддыхваўся, змагаўся з цячэннем, потым зноў ныраў — і цяпер галава паказвалася аж ля самага таго берага.

Калі целы пакрыліся «гусінай скурай», выйшлі на бераг, каб сагрэцца. Віктар паскакаў на адной назе, прыклаўшы далонь да вуха, каб вытрасці ваду. Потым, уцягнуўшы галаву ў плечы — бр-р-р,— стрымгалоў пабег да адзення, яна — за ім, смеючыся. Пападалі ў рамонкі, падставіўшы спіны спякотнаму сонцу.

Над лугам вісела паўдзённая спякота — той час, калі ўсё жывое хаваецца ў цень, перастаюць дзынкаць чмялі, нават конікі спыняюць сваё бесклапотнае трашчанне, і стаіць такая цішыня, што, здаецца, чуеш, як звініць мроіва. Толькі зрэдку на рацэ пачуецца рэзкі ўсплёск — пэўна, шчупак выплыў пагрэцца на пясчаную водмель, а заадно і паганяць драбязу, якая соннымі чародкамі збіраецца ля берага.

Неўзабаве стала прыпякаць у спіну. Павярнулася на бок. Віктар ляжаў усё у той жа позе, уткнуўшы твар у рамонкі. Яна ўважліва паглядзела на яго бронзавае ад загару цела, ад яго веяла сілай, маладосцю і яшчэ нечым, незнаёмым, таямнічым. Ёй нясцерппа захацелася дакрануцца да яго дужага цела, яно і палохала, і прыцягвала, як магніт. Ціхенька вырвала былінку і, затаіўшы дыханне, стала казытаць на Віктаравай спіне. Ён, не адкрываючы твару, махнуў рукой — падумаў, што на самай справе поўзае нейкая казяўка ці муха.