Төңкеріс. Пиесалар - Қайыркелдi Руспаев

Жамал. Әй, қайдам! Кімге қандай қауіп төніп тұрғанын кім біледі? Мен…

Осы жерде Гүлнәр мен Иван кіреді. Иванның үстінде «Әл-хизб» жасақтарының униформасы. Белдігінде тапанша.

Гүлнәр. Сәлеметсіз бе, Мария тәте.

Мария. Сәлемет пе, Гүлнәр.

Иван. Сәлеметсіз бе, Жамал тәте.

Жамал. (жігітке тесірейіп қарап тұрып) Сәлеметпіз… Ваня. Сені тану қиын, үстіңдегі киімің бір түрлі…

Гүлнәр. (жігітінің абыржыңқырап тұрғанын сезіп алға шығады) Қалада не болғанынан хабардарсыздар ма?

Жамал. (қатал үнмен, көздерін Иваннан айырмай) Е! Керең, соқыр болып кеткен жоқ шығармыз! Сен қайда жүрсің?

Гүлнәр. Біз бе? Біз орталықта болдық. Онда…

Жамал. (сөзін бөліп жіберіп) Онда соғыс болды! Сен өзіңе қандай қауіп төніп тұрғанын білдің бе?!

Гүлнәр. Мен Ваняның жанында болдым.

Жамал. Сонда не?

Иван. Жамал тәте, сіз ол үшін алаңдамаңыз. Бізге ешқандай қауіп төнген жоқ.

Жамал. Сен не – путчист болып кеткенбісің?

Иван. Жоқ, біз путчист емеспіз?

Жамал. Сонда кімсіңдер? Сендер емес пе заңды өкімет орындарын құлатқан!

Иван. Жамал тәте, олай демеңіз. Бізде болған өкімет заңды емес еді. Ал біз енді нағыз заңды өкімет құрамыз. Бір Алланың заңына сүйенген өкімет құрамыз.

Мария. (Жамалға) Бұлармен сөйлесудің өзі бекер! Бұлар тек шейхтің ауыздарына салып берген сөздерін қайталаумен әлек.

Иван. Олай емес, мама! Мен өз еркіммен «Әл-хизб» партиясының мүшесі болдым, өз еркіммен біздің заңсыз билікті құлатуға шешім қабылдадым. Хазіреті шейхтің басшылығымен біз қоғамды Алланың тура жолына жетелейміз. Біз…

Жамал. Тамұққа жетелейді сенің хазіреті шейхың! Отқа түсіреді!

Гүлнәр. Мама! Не болды сонша Ваняға шүйіліп!

Жамал. Енді не істе дейсің? «Өлтір, қыр, жой!» дейін бе?!

Гүлнәр. Кім қырып-жойып жатыр?!

Жамал. Қырып-жоймағанда не қалды?! Әне, қара өзің терезеден, полиция бөлімшесінің не болғанын. Сонда біреу тірі қалды деймісің? Танктің зеңбірегімен талқандалған үйде кім тірі қалушы еді! Кім сол ғимаратты талқандаған? Ә?! Мүмкін Ваняның хазіреті шейхы емес шығар?

Гүлнәр терезеге беттей бергенде даладан бірдеңе гүрс ете түседі де, енді балконның ішкі есігі шалқасынан ашылып, әйнектері күл-талқаны шығып шашылады. Қыз шыңғырып жібереді де кері шегініп кетеді. Иван оны құшақтай алып денесімен қорғалайды. Жамал мен Мария бұғып қалады.

Берік. (келесі бөлмеден жүгіріп келіп балконға шығады) О! Қараңдар – Абылайханның ескерткішінің күл-паршасы шығыпты.

Жамал. Берік! (баланың жанына жетіп барып оны бөлмеге күштеп кіргізеді) Өле алмай жүрмісің, сорлы бала?!

Берік. Қорықпа, мама, бітті, енді ештеңе болмайды.

Жамал. (баласын өзіне қысып көшеге көз тастайды) Иә! Енді Абылайханның ескерткіші кімге бөгет болды екен?

Мария. Бұған таңырқауға болмайды. Енді қаладағы бүкіл ескерткіштер құлатылады. Бюсттер мен барельефтер талқандалады. Мекемелер мен мұражайдағы суреттер де жойылады. Өсімдік, жануар және адам бейнесі ислам дінінде харам болып есептеледі.

Жамал. Е-е! Бұл соққандар тек қана бейнелерді құртумен шектелсе жарар еді. Сурет пен мүсіндерден кейін адамдардың өздерін құрта бастамаса. (Иванға қарайды)

Иван. (Гүлнәрды қолынан тартып есікке қарай беттейді) Ал, біз кеттік.

Жамал. Бар, бар! Қыр, жой, жар, құлат! Өлтір! Тек қана Гүлнәрда жұмысың болмасын. Ол енді саған жоқ.

Гүлнәр. (Иванмен кетуге ыңғайланып) Мен қазір келемін, мама.

Жамал. (қызының жанына жетіп барып оның қолын жігіттің қолынан жұлып алып) Жоқ, сен ешқайда бармайсың! (басқа бөлменің есігіне қарай итермелеп) Бар, киіміңді жина, біз кетеміз.

Гүлнәр. Кетеміз?! Қайда?

Жамал. Әзірше білмеймін, әйтеуір осы қаладан шығып кетсек болғаны.

Гүлнәр. Ал папам ше? Папам да кете ме?

Жамал. Кетпегенде не?! Оны осында, мына есуастардың арасына қалтырып кетпекпісің?

Гүлнәр. Білмеймін. Папам имам емес пе еді…

Жамал. Имам болса не?!

Иван. Жоқ, Асқар аға ешқайда кетпеуге тиісті. О кісі…

Жамал. Сен әлі осындамысың?! Иван! Өз отбасымыздың мәселесін өзімізге шешуге рұқсат беретін шығарсың!

Иван. А! Иә, иә… кешіріңіз. Ал, мен кеттім… (кетіп бара жатып есік алдында бөгеледі, Гүлнәр да келесі бөлменің есігінің алдында тоқтап, екеуі бір мезгіл бір-біріне үнсіз қарап тұрады да шығып кетеді)

Мария. (ұлын көзімен шығарып салып Жамалға бұрылады) Иә, бұларды тез арада тоқтатпаса, бүлдіреді талай істі!

Жамал. Тоқтататын шығар. Президент бұл бүлікке жай қарап отырады деймісің. Бір шара қолданар.

Мария. Иә, өкімет қарап отырмайды. Жарайды, мен кеттім. Әлгі Лариса қайда жүр екен? Соны аламын да кетемін. Облыстағы ағама барып уақытша паналармыз. Ал Ваня қалғысы келсе – қалсын. Енді ол бала емес.

Жамал. (құрбысын шығарып салып) Аман-сау кездескенше, Мария. Жолдарың болсын.

Мария. Сау бол. Сендерге де оң сапар тілеймін. Мүмкін, жақын арада қайтып келіп кездесерміз.

Жамал. Мүмкін… (Марияның соңынан есік жабылысымен) Ия, мүмкін жақын арада кездесерміз. Ал, мүмкін, біз ешқашан бір-бірімізді көрмеспіз. Алла біледі, енді не болатынын…

Үшінші көрініс

Мешіт алаңы. Алаң темір тормен қоршалған. Артқы планда мешіттің ғимараты. Темір шарбақтың оң жағынан әкімшіліктің ғимараты көрініп тұр, оның төбесінде ислам дінінің жасыл туы желбіреп тұр. Алаңда, мешіттен бері қарай, интірескен халық, көбіне мұсылманша киінген ер-жігіттер мен қыз-келіншек. Арасында орта жастағы ағайлар мен жеңгейлер, ақсақалдар мен әжейлер де бар. Олардың да кигені шапан мен тақия, кимешек пен хижап. Сахнаның бір жағында үйіліп жатқан жұдырықтай жұмыр тастар, екінші жағында – адамға дүре соққанда кісендеп қоятын баған. Жұмысшылар ағаштың діңін алып келіп қояды. Тағы бір жұмысшы қасапшының балтасын әкеліп діңге қадайды. Дің мен балтаны көрген жұрт шуласып кетеді.

Топтың ішінен бір дауыс. Мына балта мен дің не үшін керек?

Екінші дауыс. Қылмыскерлердің басын шабу үшін!

Бірінші дауыс. Кет әрі!

Екінші дауыс. Иә! Бұлар сені «әке-көке» демейді. Қылмысты болдың ба, күнәға баттың ба – қолма қол басыңды алады.

Үшінші дауыс. Әй! Түк білмесең жұртты бекер дүрліктірмей жәй тұр. Балта мен дің ұрылардың қолын шабуға керек.

Бірінші дауыс. Бәсе! Басын шабады дегені…

Халық тағы да гу-гу. Алаңның бір жағын қоршап «Әл-хизб» партиясының қарулы жасақтары келіп сап құрады. Олардың белдіктерінде тапанша, қолдарында резеңке шоқпар. Ал алаңның екінші жағына автомат асынған гарнизон сарбаздары келіп сап түзеп жатыр. Сахнаның бергі бетінде, көрермендерге қырын беріңкіреп үстел тұр, оның бір жағында үш орындық, ортаңғысының арқасы қалған екеуінен биігірек. Қази келіп ортаңғы орындыққа жайғасады. Оның соңынан, қолында арнайы дәптері бар хатшы келеді де қазидың сол қолындағы орындыққа отырып, дәптерін ашып, қаламын алып бірдеңе жаза бастайды. Олардың соңынан, көмекшілерін ертіп Ғабдуррахман шейх келеді. Шейхтің үстінде шапан, басында сәлде, аяғында мәсі, қолында қамшы.

Ғабдуррахман. (оң қолын қамшысымен бірге кеудесіне басып) Ассаламу ғаләйкүм!

Топтан бір-екі дауыс. Уа ғаләйкүм ассалам!

Ғабдуррахман. Мұсылмандар! Ағайындар! Бүгінгі күн тарихқа кіретін күн. Өйткені қазір, біздің жерімізде бірінші рет, шариғат соты өтпек. Біз көп уақыт заңсыз өмір сүрдік. Әлгі бұрынғы заң-сымақ біздің адамдарды тек азғындыруымен болды. Өйткені ол заңсымақтарды адамдар ойлап шығарған. Ал шариғат заңы – ол Аллаһтың заңы! Кейбіреулер ол заңды тым қатал дейді. Бұл жалған! Өтірік! Шариғат заңы – ең әділ заң. Иә, нағыз қылмыскерлер мен күнәһарлар үшін ол қатал болар. Алайда, бейкүнә адамды бұл заң жазаламайды. Мына мұсылманды мен өзімнің әмірімен қази етіп тағайындадым. Бұл кісі шариғат заңдарын жақсы біледі. Қази, бұрынғы сот-сымақтарға қарағанда өте әділ, заңның бұрмалауына жол бермейді, пара алмайды, өйткені ондай қылмыс үшін Аллаһтың алдында жауап береді. Әрине, бұрынғы сот-сымақтар да Жасағанның алдына барады, бірақ олар оны білмеді, олар оған сенбеді. Олар өздерінің қылмыстарын жұртқа білдірмей бақты. Алайда, Аллаһтан еш нәрсені жасыра алмайтынын ойламады. Ал, енді көп сөзге бармай, Аллаһтың атымен бастайық. Бисмилләһ!