I той дзень надыйшоў (на белорусском языке) - Масей Седнев

- Можа-б яно й не зашкодзiла, Сямёнавiч, ды нечым закусiць - цыбулька толькi.

Мацi засаромiлася: як бацька мог сказаць такое пры настаўнiку?

- Ды можа-ж знойдзецца што й да цыбулькi, - сказала яна.

Пасьпешна пачала прыбiраць на стол, запрашаючы Вяркеева садзiцца. Мацi ведала - бацька хоча выпiць. Гэта-ж рэдкi для яго дар. Калi такое зноў надарыцца? Купляць самому - купiла няма. Гарэлка стала дарагою ў капэрацiве. Бацька па гарэлцы не сумаваў - ня пiў. Толькi калi да якого сьвята гнаў яе, i ўжо тады, у кампанii, любiў выпiць i засьпяваць якую-небудзь, абавязкова сумную песьню. Маўклiвы, рабiўся гаваркiм i вясёлым. З бяды, ня гледзячы на свой страўнiк, бацька мог, што называецца, i запiць. Тады ён бунтаваўся, быў нязгодным, аж пакуль, ап'янелы, не расслабляўся сьлязьмi.

Вяркееў разьлiў свой паўлiтэрак на нас траiх (мацi нiколi нават на губы ня брала гарэлкi). Выпiлi. Я рады, што бацька загаманiў - мяне мучыла ягоная маўклiня. Але Вяркееў рваўся ўжо з хаты, увесь час сыгналiзаваў мне сваiмi вiрлiвымi вачыма.

- Ну, ваша дзела маладое. Iдзеце, гуляйце!

Невядома было, цi гэта тычылася толькi Вяркеева, цi й мяне. Мы выйшлi. Мацi толькi й пасьпела сказаць:

- Надта-ж не пазьнiся.

Пра сваю гутарку з упаўнаважаным я не сказаў Вяркееву, хоць, дапушчаю, ён ведае пра яе. Я нiчога не гаварыў пра гэтую гутарку i ў хаце.

- Ну, куды сьвiсьнем? - пытаецца ў мяне Вяркееў.

Я, канешне, i ня думаў заходзiць да Вусьцiна, каб ён завёў мяне да той, што "доўга не ламаецца", i адказаў Вяркееву:

- Куды хочаш сьвiшчы, я нiкуды не пайду. Глядзi, якая прыгожая ноч! А месяц! Такога болей нiколi ня будзе! Пойдзем да ветрака, адтуль, з вышынi, ты пабачыш, якое прыгожае ў месячным сьвятле Макранскае навакольле! Ты жывеш тут ужо колькi гадоў, а тутэйшага хараства i не прыкмячаеш. Гэта-ж проста зачараваны край, а ты ня можаш спазнаць яго. Хочаш пакiнуць гэты край.

Вяркееў, як-бы раззлаваўшыся:

- Табе ўсё высокая матэрыя, а мяне вабiць нiзкая матэрыя. Пройдзем на вёску, я адскочу на хвiлiнку, а ты пачакаеш.

- Што такое ў цябе?

- Ведаеш, калi на тое ўжо пайшло - прызнаюся табе - бяда. Папаўся. Але можа як яшчэ й абыдзецца.

I Вяркееў расказаў мне пра сваю Акулiну, маладую i, як ён сказаў "дзябёлую" дзеўку, прыбiральшчыцу ў школе. Напачатку Акулiна прыходзiла прыбiраць - мыць падлогу - разам з сваёю мацi, потым пачала ўпраўляцца сама. Прыходзiла Акулiна мыць падлогу ў суботы, калi ня было заняткаў. Вяркееў нiколi не зьвяртаў на яе нейкай асаблiвай увагi - няпрыгожая, "грубая матэрыя". Мые ну й мые - нехта-ж мусiць мыць. Ды аднойчы выйшаў Вяркееў з свае кватэры - невялiкага пакойчыку - на карыдор. Зьдзiвiўся: у ягоны клас адчыненыя дзьверы. Стаў у пройме адчыненых дзьвярэй i пабачыў... упяршыню пабачыў - Акулiна, нагнуўшыся, шаруе анучай падлогу. Павернутая да яго задам, шпарка ходзiць - туды i сюды. Кароткая сукенка на ёй, задраўшыся, лезе на сьпiну, агаляе ейныя пругкiя iкры. Яна не прыкмячае настаўнiка - робiць сваё, а ў Вяркеева памутнелi вочы - такой спакусы ён яшчэ ня бачыў. Заманiў Акулiну ў свой пакойчык i сталася тое, чаго не магло ня стацца.

Школа цяпер пустуе - лета, няма заняткаў, i Акулiне нязручна заходзiць у школу бяз дзела, а Вяркеева яна хоча мець. Выйшла з хаты спаць на двор, у iмшанiк, куды цяпер i хоча на хвiлiнку "адскочыць" Вяркееў. Ён хацеў-бы i збавiцца ад яе, але ня можа - цягне, ды й яна горнецца да яго ўсёй душой, жаркая, лiпкая. Пастанаўляе ня йсьцi да яе, а наступiць вечар - ня можа ўстрымацца, бяжыць да яе. Пагатоў, што яна быццам ужо зацяжарыла, i яму ўжо не адчапiцца ад яе - ухлёпаўся. А мо яна толькi пужае яго? Можа яно як i пройдзе.

- Я хутка спраўлюся, - гаворыць Вяркееў.

А мне не па сабе: чаму я мушу яго чакаць, пакуль ён "справiцца"? Мiжволi мяне ахоплiвае ўяўленьне таго, што чакае Вяркеева ў Акулiны.

Мы ўжо на Акулiнiным панадворку. Месяц сьвецiць, як назнарок, зырка. Нiякага ценю - нас могуць пабачыць з вокнаў бацькi Акулiны. Як праз мiннае поле, праскочылi панадворак. Апынулiся ў садзе. Вяркееў цiхенька стукае ў сьцяну, за якою сьпiць Акулiна. Чуткая, яна саскоквае (чуваць было) з свайго ложку - чакала, ня спала. Адсоўвае завал у дзьвярох, i Вяркееў нырае ў тыя дзьверы, як у якую ямiну. Я толькi цяпер усьведамiў, у якiх дурнях я апынуўся. Хаваюся ў цень разложыстай грушы. Ды сад, увесь залiты месячным сьвятлом, здрадлiвы, выкрывае мяне. Мне трэба было пакiнуць Вяркеева, не чакаць яго пакуль ён "скончыць". Але мне ўявiлася ў гэты момант Акулiна - у кароткай ночнай сарочцы, i я стаю, ня йду, чакаю Вяркеева.

Вось Вяркееў ужо "справiўся", выходзiць ад Акулiны.

- Выбачай. Здаецца, я не забавiўся надта. Каб яна мяне хутчэй адпусьцiла, я сказаў, што ты ждэш мяне.

Мяне, як апякло - нашто ён сказаў, што я тут. Асыстую, цi што?

Пачулiся дзявочыя галасы - зацягнулi песьню, такую сумную i павольную, што, здавалася, некага недзе хаваюць.

- Сядзяць яшчэ, дуры. Ня йдуць спаць, - азваўся Вяркееў. - Зайшоў-бы й ты да якой, а то глытаеш сьлiнькi.

Мяне гэта раззлавала, але я змоўчыў. А чаму "раззлавала"? - запытацца-б. Сьлiнькi я-ткi глытаю. У яго ўсё проста, а ў мяне - складана.

Падыйшлi да дзяўчат. Яны, як i заўсёды, на сваiм мейсцы, пад хатаю дзеда Мельнiка. Мельнiк iх ня гонiць. З нашым прыходам дзяўчаты сьцiхлi - сумелiся.

- Дзеўкi, во яшчэ два жанiхi прыйшлi. Не зявайце. Запрашайце ў клець. Добрыя хлопцы.

Гэта жартуе Вусьцiн. Ён сядзiць памiж дзяўчат, шчыплiць iх, лезе з рукамi куды ня трэба. Абараняючыся, яны калоцяць яго кулакамi, невядома - напраўду, цi ўяўна.

- А можа яны ўжо былi ў клецi i другi раз можа не захочуць, - адказала Вусьцiну нейкая, вiдаць, самая баявiтая.

- Калi-б былi ў клецi, рана так-бы ня выйшлi.

- Зашмат ты ведаеш, мой ты Вусьцiнчык, - кпiла з Вусьцiна баявiтая i абнiмаючы яго, прыгаварвала:

- Дай я цябе, мiленькi, пацалую.

- Вытры перш свае лыпы... тады, - падняўся Вусьцiн i падыйшоў да мяне. Я насьцярожыўся - што ён скажа? Вусьцiн узяў мяне за плячо, адвёў у бок i цiха, каб не пачулi, прамармытаў:

- Пойдзем. Завяду. Да Агапкi. Яна хоча цябе.

А потым:

- Чаму ты не зайшоў да мяне?

- Вусьцiн, пакiнь мяне, прашу, - адказаў я ў злосцi i мяне пачулi дзяўчаты.

- Ня хоча! - як адсек Вусьцiн.

Дзяўчаты выбухнулi сьмехам.

Абсьмяяныя, мы ня ведалi, як адыйсьцiся ад iх. Ды гонар загаварыў у нас i мы пайшлi.

- Узыйдзем да ветрака? - запытаўся я.

- Не. Пайду спаць. Правядзi мяне да моста i я пайду. А ты йдзi да ветрака.

Я рады быў, што ён пайшоў. Але мне сумна аднаму. Мне не хапае некага. Некага, хто мог-бы быць разам са мною. Вяркееў ня быў са мною. Ён быў з сабою, далёкi мне. Я быў з iм, але мая душа адварочвалася ад яго, баранiлася. Вяркееў кажа, што я нерэальны, а я ня люблю яго, рэальнага.

Вяркееў пайшоў, а я застаўся адзiн на мосьце. Ад месячнага сьвятла мяне баронiць, хавае ў свой цень сьхiленая над мостам разлогая вярба. Месяц залiў, напоўнiў сваiм сьвятлом усю паднебную прастору. Куды нi зiрнеш - усюды сьвятло. Я люблю такую ноч. Ад месячнага сьвятла вочы ня жмурацца, як ад сонца. Зрок вайстрэйшы, больш пранiклiвы. Месячнае сьвятло хмелiць, п'янiць, узьнiмае сiлу i табе хочацца загаварыць з цэлым сусьветам.

З моста я ўзьняўся на свой узгорысты, дзе школа, бераг. Адсюль, з узгорку, пабачыў агеньчык у ейным вакенцы. Гэтак позна? Агеньчык выдаўся мне гэткiм цёплым, мяккiм. I мне захацелася пайсьцi на гэты агеньчык. Спусьцiўся зноў на мост. Перайшоў яго. I я пад ейным вакном. Гляджу - сядзiць за сталом. Твар асьветлены лямпай. Засяроджаная. Вейкi апушчаныя - чытае. Вось яна прыўзьняла галаву - кiдкi пагляд. На ёй - узорыстая ночная кашулька, адкрытая на грудзёх. Што яна чытае? Вось яна вылазiць з-за стала, звабная, стройная. Тушыць, дзьмухнуўшы ў пузырок, лямпу. I я больш ня бачу яе. Застаўся ў вачох толькi ейны вобраз.

Назаўтра, прачнуўшыся (гэта была нядзеля) даведаўся, што мае адбыцца нейкi важны сход калгасьнiкаў i што дзеля гэтага перапыняюцца ў калгасе ўсе працы, нягледзячы на тое, што пагода стаiць добрая i можна было-б шмат чаго надрабiць у полi. Мая пастанова пайсьцi сёньня касiць ня зьдзейсьнiцца.

У хату ўваходзiць старшыня калгасу - чаго гэта ён? - ветлiва вiтаецца, загаварвае з бацькам.

- Я, Лявонавiч, гэта да сына твайго.

I ўжо да мяне:

- Масеевiч, сёньня ты нам патрэбен. Пушчаем на подпiс "Лiст беларускага народу таварышу Сталiну". Лiст напiсалi беларускiя паэты, дык каму яго чытаць i тлумачыць, як не табе. Ты-ж сам, можна сказаць, пiсьменьнiк i добра ведаеш iхныя рыфмы. Гэта табе будзе як грамадская нагрузка. А як-жа, ты-ж студэнт, дзяржава цябе вучыць, дык мусiш ёй адплачваць. Ня ўсё-ж табе лынды бiць.

Старшыня ўручыў мне "Лiст", сказаў падрыхтавацца да выступленьня на дванаццатую гадзiну. Сход будзе на вулiцы, ля нашай-жа хаты. Вынясуць для прэзыдыюму стол, а людзi расьсядуцца дзе як хто, не вялiкае панства.

"Лiст" я ўжо чытаў у пэрыядычным друку. Напiсаны ён беларускiмi паэтамi калектыўна, на чале з Янкам Купалам. Першымi напiсалi вершаваны лiст Сталiну грузiны, i ад iх пачалi браць прыклад iншыя рэспублiкi, адна перад адной навыперадкi, сьпяшаючыся засьведыць сваю адданасьць правадыру, усхваляючы яго на ўсе лады, выказваючы яму падзяку за ўсе дасягненьнi, якiх ня было-б без яго. Усё забавязанае ягонаму генiю. У "Лiсьце" было намалёвана самае бязбеднае жыцьцё ў Беларусi. Асабiстыя подпiсы беларусаў павiнны пацьвердзiць гэта.