Новая зямля (на белорусском языке) - Якуб Колас

I ўсе натарусы, канторы

I iх пiсакi-кручкатворы!

Вандруеш, бы ў той Чартавiцы;

Цi дурань сам, цi ўсе дурнiцы,

Цi проста кпяць з цябе, дурнога,

Бо ты не ведаеш нiчога,

А толькi грошы выцягаюць,

Але на грош не памагаюць.

Прыйшлося дзядзьку весцi справу

I папацець-такi на славу.

Бывала, вернецца з дарогi,

Бяда i смех з яго, нябогi:

Сярдзiты, чорны, як махнуша,

I нават нос той, дуля-груша,

Вiдаць, таксама не ў гумору

I задзярэцца больш угору;

Малыя шэранькiя вочкi

Яшчэ больш звужваюць куточкi,

Глядзяць з-пад броў зусiм панура,

I ўся выраза яго хмура.

У хаце ў першыя часiны

Маўчыць, не кажа пра навiны,

Зямлi не лае i не хвалiць,

Але канторы агнём палiць

I крэпасць купчую без меры

Кляне i жычыць ёй халеры

Ды злосна кiдае паперы

На стол з кiшэнi i бубнiць.

Да дзядзькi страшна прыступiць,

Але патроху i памалу

Ён трацiць iмпаты запалу,

Ў яго душы сцiхаюць громы,

Ён зноў такi, як нам вядомы:

Лагодны, добры, клапатлiвы,

На ўсё спагадны i руплiвы.

Праз нейкi час сямейка ў зборы.

Тут мацi сходзiць да каморы,

Нясе збанiшча тварагу,

Каб скрасiць дзядзькаву тугу.

Залье туды яшчэ смятаны,

I дзядзьку хоць кладзi да раны!

Смятана гэта з тварагом

Краса-дзяўчына з жанiхом!

Хоць зараз iх вядзi да шлюбу.

I вось маўклiвасцi той шрубу

Адкруцiць дзядзька з галавы,

Вясёлы робiцца, жывы,

I ўсе прыгоды, ўсе нягоды,

I ўсе парогi-перашкоды

Пачне апiсваць сакавiта

I пераймаць таленавiта

Пiсцоў, iх закiды-намеры

За тыя копii-паперы

Ў тваю сярмяжную кiшэню

Спрытней, глыбей засунуць жменю.

Ох, трэба ведаць iх, псялытак!..

Сказаць жа - гэта iх прыбытак.

Сядзiць, расказвае Антонi,

Што чуў, што бачыў у Заблоннi,

Хадыку высмее часамi

I яго "мухi з камарамi".

А скончыць тым апавяданне,

Што многа трэба вандравання

I гэтай нуднай цяганiны,

Каб дацягнуць да палавiны...

Так, многа клопатаў з зямлёю!

Як цяжка голаю рукою

Рабiць, вясцi такiя справы!

I больш той гутаркi i славы,

I гэтай зайздрасцi i плётак

Дзядзькоў дасужых i iх цётак

I ўсiх наогул сваякоў,

Бо чалавек ужо такоў,

Ну, больш галасу, чым карысцi.

Ох, цяжка, цяжка ў людзi выйсцi

I моцна стаць на свае ногi,

Бо многа ў свеце вас, парогi.

I часта роздараж iх быту

Над iмi зляжа, як навала,

I гэта даль падчас пужала,

Як нейкi лёс пусты, сярдзiты.

I засмуткуеш паняволi

Ад гэтых думак цёмнай долi,

Калi набытак i скарб хатнi

Iдуць на звод на той астатнi.

Але цi ёсць, цi ёсць парука,

Што будзе сэнс мець гэта мука?

Цi дасць зямля табе збавенне

Ад злога панскага насення?

З адным рассватаешся тут,

Там у другi залазь хамут.

Паны ж i розныя чынушы

I там патрапяць выбiць душы

I павыцягваць з цябе жылы,

Бо ты без права i без сiлы.

Такiя думкi, разважаннi,

Як молат, бiлi ў сэрца Ганне.

Тут справа не ў сваёй сядзiбе,

А ў ладзе гэтым уся злыбедзь.

Хмурнеў тады Мiхал таксама.

Няўжо ж у свет замкнёна брама?

Няўжо старанне пойдзе прахам?

Пытаў Мiхал сябе са страхам.

Ды цяжка мары-думкi трацiць

Пажыць, пажыць у сваёй хаце!

- Гэ! - так казаў Мiхась бывала.

Вядома, клопату нямала,

Ды што без клопату даецца?

I тут ён нават засмяецца,

Каб цень развеяць тае смуты:

- I трэба часам крыж пакуты

Панесцi, мiлыя мае вы,

Зазнаць i гора, неспадзевы!

Але раз ты наважыў дзела,

Iдзi станоўка, роўна, смела,

Iдзi, назад не аглядайся

I на другiх не пакладайся!

А вам, сынкi мае любыя,

Не век сядзець на маёй шыi!

Пара падумаць, небажаткi,

Як жыць без бацькi i без маткi,

Бо iх жыццё - не вечна ў свеце.

Вось тут глуздом паварушэце!

Дык трэба грунт мець пад нагамi,

Каб не бадзяцца батракамi.

Якi ж то грунт? Зямля, навука,

Але не панская прынука.

Адзiн Мiхал i грэў iмкненне

Давесцi справу да сканчэння.

Але няўзнакi, неўзаметкi

Вязала лiха свае сеткi,

Каб iх накiнуць на Мiхала,

I нiнавошта не зважала,

Бы тая злосная намова:

Мiхал прыцямiў выпадкова

Густы, чырвоны след крываўкi!

"Эге, брат, дрэнныя праяўкi:

Прыйшла згiнота на Мiхася!"

Падумаў ён у нейкiм страсе,

I нават сэрца ў iм апала.

Што за праява напаткала?

Няўжо яна, смерць, неўзiрана?

Не, не! аб ёй i думаць рана.

Мiхал жахнуўся. Нейкi смутак,

Лiхiх пачуццяў цёмны скрутак

Яго агортваюць iстоту;

Ён чуе ў свеце адзiноту,

Як бы варожых лёсаў сiла

У вочы глянула нямiла

I ўстала нейкiм грозным валам

Мiж тым жыццём i iм, Мiхалам.

I першы раз ён так балюча

Адчуў той момант немiнучы,

Якi ўсiх нас вартуе пiльна,

Бо гэта смерць - зло неадхiльна.

"Няўжо памру i стану трупам,

Згнiю ў зямлi нiкчэмным струпам

На целе гэтае зямлi?"

I ценi страшныя ляглi

Яму на душу i на сэрца,

I ён так ясна, бы ў люстэрцы,

Убачыў смерцi ўсе пячацi

I ўсе адзначныя пастацi.

Мiхал пачуў, што ён - пылiнка,

А век людскi - адна хвiлiнка.

I перад iм самi сабою,

Чуць-чуць засланыя iмглою,

Жыцця асобныя кускi

Малюнкi, з'явы, абразкi,

Калiсь прачуты, перажыты,

Ўсплылi, як сон, даўно забыты,

I пачуванне адзiноты,

Пустэчы цёмнае, тускноты

Яго прыгнула, прыдушыла.

I стала ўсё яму нямiла.

Адно цяпер яго прагненне

Прад кiмся пасцi на каленi,

Прасiць заступы, абароны

Ад гэтай страшнае праклёны.

I ўспомнiў ён адну драбнiцу,

Свой страх дзiцячы ў навальнiцу.

Жахлiва ночка была тая!

О, гэту ноч ён памятае!

Прачнуўся - шум, бразгочуць шыбы,

Гарыць паветра iх сялiбы

Агнём сляпячым, сiняватым.

Старыя вербы каля хаты

Гудуць i гнуцца ва ўсе бокi,

Над долам сцелюць верх шырокi,

I круцiць бура iм галiны,

Кудлацiць, крышыць верхавiны,

Бы рве iх вострымi зубамi;

А гром цяжэрнымi клубамi

Зямлю, здаецца, прабiвае,

I стогне хатка iх старая,

I ўся трасецца, бы нацiна.

А ён, малы, як лiст асiны,

Дрыжыць ад страху, жмецца, плача.

- Заснi, мой хлопча-небарача!

Не бойся, мiлы: ты - са мною!

I матка цёплаю рукою

Яго за шыю абнiмае,

А ён да маткi прынiкае;

I ўжо не страшна бура тая,

Бо ён захован, повен шчасця.

А да каго цяпер прыпасцi?

Каго прасiць? каму малiцца?

I як ад смерцi баранiцца?

А можа, гэта так, пустое?

А пэўна, глупства там якое,

Бо нават следу няма болю,

I ўсё, нарэшце, ў божай волi!

Ў iм абуджаецца надзея,

Адводзiць страх той, сэрца грэе,

Як сонца землю пасля буры,

Бо так заложана ў натуры.

Ды тое лiха было ўпарта,

I строiць жартаў з iм не варта.

Праз нейкi час, ужо пад зiму,

Мiхал у моцным быў абнiму

Хваробы цяжкай i паганай,

Неспадзяванай, негаданай.

I гора ў тым: хвароба гэта

Даўно цягнулася, не з лета,

I ў тым была яе i сiла,

Што незаметна налучыла,

I спатайка гадоў праз колькi

Яе жывiлi манаполькi,

Пакуль яна не разнялася

I не звалiла з ног Мiхася.

Спярша Мiхал перамагаўся

I той хваробе не даваўся,

А потым кiнуўся i ў лекi,

Больш з саматужнае аптэкi:

Пiў зёлкi розныя i травы,

Ды не палепшваў свае справы.

Да дактароў ужо па часе

Вазiлi хворага Мiхася,

Вазiлi ў холад i ў марозы,

А лiха-боль свае занозы

Глыбей у цела запускала,

I ўжо з тых лекаў толку мала.

Ляжыць Мiхал маўклiвы, смутны,

I вочы выцвiлi i мутны,

У глыб душы глядзяць гаротна,

Глядзяць тужлiва i маркотна.

I горка гэта сузнаванне,

Што ад жыцця ты ўжо адсечан,

I нават можа быць адмецен

I блiзак час яго сканання.

Жыццё ж iшло, як i звычайна,

Крыху марудна, аднастайна,

Калi трушком, калi ступою

Сваёю бiтаю трапою.

А з гэтым жыццем нага ў ногу

Як бы ў адну ўсе йшлi дарогу,

I толькi ён, адсталы, хворы,

Папаў у нейкiя зажоры

I лiчыць нудныя часiны

Ён моцна выбiт з каляiны,

I тым жыццём ён не жыве

Другiя думкi ў галаве,

Зусiм другiя пачуваннi,

Другi настрой i разважаннi.

I тое, што даўней, бывала,

Яго так моцна захапляла,

Цяпер здавалася няўзрачным

I непатрэбным i нязначным;

Яго цiкавiць лёс уласны,

Лёс пагражаючы, няясны,

Зацята схованы, замкнёны,

Бы кара цёмнае праклёны,

Што кожны момант над табою

Звiсае страшнаю марою,

I кожны час яна гатова,

Свядома або выпадкова,

Узнесцi грозна булаву

I апусцiць на галаву

I разам скончыць, адным махам,

З жыццём i з цёмным гэтым страхам.

Але што ёсць там, за заслонай,

За гэтай сцежкаю замкнёнай?

Няўжо пустэлi мрок разлiты,

Канец астатнi, ноч нябыту?

Мiхалу вусцiшна i жудка,

I сэрца стукае ў iм пудка.

Ох, страшна гэта ноч-пустэля!

Яна ў пякельны мрок засцеле