Беларусь. Памятное лето 1944 года (сборник) - Коллектив авторов
Шрифт:
Интервал:
Закладка:
Патрэцяе, вывучэнне пытанняў, якія ў ранейшыя часы асвятляліся лаканічна. Так, А. М. Літвін, выкарыстоўваючы раней невядомыя шырокаму колу даследчыкаў дакументы, раскрывае новыя старонкі ўзаемадзеяння партызанскіх атрадаў і брыгад з Чырвонай Арміяй на розных этапах Вялікай Айчыннай вайны, выдзяляе і характарызуе віды ўзаемадзеяння – стратэгічнае, аперытыўнае і тактычнае. Падкрэсліваючы, што партызанскі фактар, пад якім гісторык разумее «у шырокім сэнсе ўсе формы барацьбы ў тыле ворага, галоўнай з якіх з’яўлялася ўзброеная барацьба партызанскіх фарміраванняў» [14, с. 4] «набыў у 1942 г. стратэгічнае значэнне і стаў састаўной часткай савецкай стратэгіі вядзення вайны» [14, с. 7], аўтар у другім артыкуле адзначае, што «за шматгадовую працу ў архіве нам не ўдалося знайсці матэрыялаў з прамымі згадкамі пра непасрэднае аператыўна-стратэгічнае ўзаемадзеянне партызанскіх сіл, як паказвае аналіз дакументаў ЦШПР і БШПР, у партызанскіх штабах існавала ў асноўным доўгатэрміновае планаванне (асенне-зімовы, вясенне-летні перыяд), а таксама распрацоўваліся планы правядзення канкрэтных аперацый лакальнага маштабу» [15, с. 8]
Шмат фактаў, дакументаў і ўспамінаў пра вызваленне асобных раёнаў і гарадоў Беларусі ўтрымліваецца ў кнігах «Памяць». Напрыклад, у другой кнізе гісторыка-дакументальнай хронікі Брэста змешчаны ўрыўкі з апублікаваных успамінаў удзельнікаў вызвалення горада (У. I. Байкова, А. А. Лучынскага, Г. М. Корчыкава, С. А. Піразева, В. С. Антонава, В. М. Мальцава, Я. Д. Чарнышова, М. В. Харытонава, С. П. Дземчука, П. А. Бялова, В. П. Барадзіна, Д. К. Мількова), а таксама мемуары I. Б. Камякова, якія знаходзяцца ў Цэнтральным архіве Міністэрства абароны Расійскай Федэрацыі. Істотна дапаўняюць карціну выяўленыя тамсама тэксты загадаў Вярхоўнага Галоў-накамандуючага, данясенні камандуючага вайскамі 1-га Беларускага фронта К. К. Ракасоўскага, вытрымкі з журналаў баявых дзеянняў асобных вайсковых фарміраванняў [16, с. 130–149].
Такім чынам, на сучасным этапе, дзякуючы пашырэнню крыніцазнаўчай базы, айчыннымі навукоўцамі праведзена значная праца па вывучэнні недаследаваных праблем вызвалення Беларусі ад нацыстаў: няўдалыя аперацыі Чырвонай Арміі, іх страты. Характэрнай рысай новага перыяду гістарыяграфіі з’яўляецца тое, што ў тэмах, заяўленых раней, з’явіліся новыя ракурсы і аспекты. Асаблівасцю постсавецкай айчыннай гістарыяграфіі стаў плюралізм думак па разглядаемых праблемах. Разам з тым, больш глыбокага і дэталёвага вывучэння патрабуюць дзейнасць асобных воінскіх фарміраванняў (франтоў, армій, злучэнняў і інш.), радоў войск, якія прымалі ўдзел у вызваленні Беларусі, ход аперацый Чырвонай Арміі на тэрыторыі Беласточчыны.
Крыніцы і літаратура1. Адамушко, В. И. Великая Отечественная война в публикационной и выставочной деятельности государственной архивной службы Республики Беларусь / В. И. Адамушко // Великая Отечественная война в исторической судьбе белорусского народа: материалы Междунар. науч. конф., посвящ. 65-летию победы в Великой Отечественной войне, Гродно, 4–5 мая 2010 г. / Ин-т истории НАН Беларуси, Гродн. гос. ун-т им. Янки Купалы [и др.]; редкол.: А. А. Коваленя [и др.]. – Минск, 2012.
2. Освобожденная Беларусь: документы и материалы: в 2 кн. / Комитет по архивам и делопроизводству при Совете Министров Респ. Беларусь, Нац. архив Респ. Беларусь, Федеральное архивное агентство России [и др.]; сост.: В. И. Адамушко [и др.]. – Минск, 2004–2005.
3. Беларусь в постановлениях и распоряжениях Государственного Комитета Обороны СССР, 1941–1945 гг.: справ. / Департамент по архивам и делопроизводству М-ва юстиции Респ. Беларусь, Нац. архив Респ. Беларусь, Федеральное архивное агентство России, Рос. гос. архив соц. – полит, истории; сост.: В. Д. Селеменев [и др.]; редкол.: В. И. Адамушко [и др.]. – Минск, 2008.
4. Беларусь в годы Великой Отечественной войны: 1941–1945 гг. / А. А. Коваленя (рук. авт. кол.) [и др.]. – Минск, 2005.
5. Тимохович, И. В. Битва за Белоруссию. 1941–1944 / И. В. Тимохович. – Минск, 1994.
6. Лемяшонак, У. I. Вызваленне – без грыфа «Сакрэтна» / У. I. Лемяшонак. – Мінск, 1996.
7. Фесенко, В. И. Причины неудач наступательных операций Западного фронта в Белоруссии осенью 1943 – зимой 1944 г.: выводы и уроки: автореф. дис… канд. ист. наук: 07.00.202 / В. И. Фесенко; Ин-т военной истории М-ва обороны РФ. – М., 1992.
8. Гареев, М. А. Причины и уроки неудачных операций Западного фронта зимой 1943/44 года / М. А. Гареев // Военная мысль. – 1994. – № 2. – С. 50–58.
9. Гриф секретности снят: потери Вооруженных Сил СССР в войнах, боевых действиях и военных конфликтах: стат. исслед. / под общ. ред. Г. Ф. Кривошеева. – М., 1993.
10. Долготович, Б. Д. Освобождение Беларуси / Б. Д. Долготович // Беларусь. 1941–1945: Подвиг. Трагедия. Память: в 2 кн. / НАН Беларуси, Ин-т истории; редкол.: А. А. Коваленя (пред.) [и др.]. – Минск, 2010. – Кн. 2.
11. Шыбека, 3. Нарыс гісторыі Беларусі / 3. Шыбека. – Мінск, 2003.
12. Псторыя Беларуси у 6 т. / рэдкал.: М. Касцюк (тал. рэд.) [і інш.]. – Мінск, 2000–2006. -Т. 5: Беларусь у 1917–1945 гг. / А. Вабішчэвіч [і інш.]. – 2006.
13. Свінціцкі, Ф. Лоеўскі плацдарм / Ф. Свінціцкі // Беларускі гістарычны часопіс. – 2013. -№ 10. – С. 28–36.
14. Літвін, А. Актывізацыя партызанскага фактару як складаючай часткі савецкай стратэгіі вядзення вайны напярэдадні і падчас Сталінградскай бітвы 1942–1943 гг. / А. Літвін // Беларускі гістарычны часопіс. – 2013. – № 2. – С. 4–12.
15. Літвін, А. Аператыўнае выкарыстанне партызанскіх сіл Беларусі ў інтарэсах фронту ў час падрыхтоўкі і правядзення Курскай бітвы / А. Літвін // Беларускі гістарычны часопіс. -2013.-№ 9.-С. 5-14.
16. Памяць: гіст. – дакум. хроніка Брэста: у 2 кн. / Беларус. энцыкл.; рэдкал.: Г. К. Кісялёў [і інш.]. – Мінск, 2001. – Кн. 2.
Некоторые аспекты формирования и изменения концепции истории Великой Отечественной войны в советской историографии
Г.И. Близнец (Гомель)
Изучение истории Великой Отечественной войны продолжает оставаться и сегодня, в канун 70-летия Великой Победы, одним из актуальных направлений в исторической науке. Война СССР 1941–1945 гг. вошла в историю как небывалое по ожесточенности, трагизму и героизму, историческим последствиям для судеб мира сражение многонационального советского народа, других народов Земли против фашизма. По этой теме написано больше, чем по любому другому хронологическому периоду. В советский период за прошедшие после войны годы был накоплен огромный багаж исследовательской и мемуарной литературы, посвященной событиям Великой Отечественной войны, начиная от предыстории и конкретики боевых операций, до ее итогов. Длительный и сложный, противоречивый путь изучения советскими историками Великой Отечественной войны можно условно разделить на три этапа: 1) в ходе самой войны и до середины 1950-х гг.; 2) после XX съезда КПСС и до середины 1960-х гг.; 3) с приходом к власти Л. Брежнева и до середины 1980-х гг. [1, с. 4].
Сбор военных материалов начался практически с первых ее месяцев. В январе 1942 г. в Академии наук СССР была создана Комиссия по истории Великой Отечественной войны с задачей сбора и публикации материалов о действующих боевых частях, партизанских соединениях, героическом труде советских людей на фронте и в тылу [2, с. 118–132].
В мае 1942 г. возникла комиссия при ЦК ВЛКСМ, собиравшая материалы об участии комсомольцев и молодежи в Отечественной войне. Комиссии по сбору материалов были также созданы в ВЦСПС, при наркоматах и ведомствах, в Белорусской и Украинской ССР и других местах. Поддержка госорганов, с одной стороны, облегчала им доступ к различным объектам исследования, с другой стороны, обусловливала идеологическую и политическую ангажированность их деятельности.
Для учета последствий нацистской оккупации на части советской территории в ноябре 1942 г. была учреждена Чрезвычайная Государственная Комиссия (ЧГК) по установлению и расследованию злодеяний немецко-фашистских захватчиков и их сообщников и причиненного ими ущерба. В республиках и областях создали аналогичные структуры, действовавшие в тесном сотрудничестве и под руководством ЧГК. За время своей работы ЧГК рассмотрела и изучила 54 тыс. актов и свыше 250 тыс. протоколов опроса свидетелей и заявлений о злодеяниях фашистов, опубликовала 27 сообщений и два тома документов, которые стали важными доказательствами обвинения на Нюрнбергском процессе [3].
В послевоенные годы триумф Победы наложил отпечаток на всю научную и художественную литературу о войне: прославление и пропаганда боевых и трудовых подвигов составили ее содержание. Победа в общественном сознании делала неуместным критико-аналитический подход, объективное рассмотрение причин тяжелых потерь и поражений, ошибок и просчетов. Власть, в свою очередь, используя феномен Победы, стремилась убедить народ в универсальности существовавшей политической системы, ее актуальности в неизменном виде не только в чрезвычайных обстоятельствах войны, но и во все времена.