Бiльярд а палове дзесятай (на белорусском языке) - Генрих Белль

Гоман быў ужо чуцён аж наверсе; праз дзесяць хвiлiн пасля таго, як перастала дрыжаць падаконне, работнiцы з усмешкамi выходзiлi з брамы, несучы сваю годную пачуццёвасць у вольны ад працы вечар; то быў адзiн з тых восеньскiх вечароў, калi трава пад мурам асаблiва пахкая; Грэцу не ўдалося сёння прадаць свайго дзiка, на рыле якога застыгла пацямнелая кроў; у зменнай раме была вiдна тэраса на процiлеглым даху: белы стол, зялёная драўляная лаўка, альтанка са стомленай квеценню настурцый; цi Ёзэфавы дзецi i дзецi Рут калi-небудзь будуць прагульвацца там, па тэрасе, чытаць "Падступнасць i каханне"; цi бачыў ён там калi Роберта? Hе, нiколi: Роберт сядзеў у сваiм пакоi, трэнiраваўся ў садзе; тэрасы былi занадта малыя, каб магчы там займацца яго вiдамi спорту: лаптою i бегам на сто метраў.

Я заўсёды трохi яго баяўся, чакаў ад яго чагосьцi нязвыклага, не здзiвiўся нават, калi той хлопец з апушчанымi плячыма наклаў на яго секвестр; каб я толькi ведаў, як звалi таго, другога, якi кiдаў у нашую паштовую скрынку маленькiя цыдулкi з весткамi ад Роберта; я так i не даведаўся пра гэта; i Ёганна нiчога не здолела выцягнуць з Фрэшэра; гэтаму хлопцу належыць помнiк, якi вы захочаце паставiць мне; я не наважыўся тады паказаць на дзверы Нэтлiнгеру i забаранiць гэтаму Вакеры заходзiць у Отаў пакой; гэта яны прынеслi бычынае прычасце ў мой дом, ператварылi хлопца, якога я так любiў, у нейкага чужанiцу... майго маленькага хлопчыка, якога я браў з сабою на будоўлю, на рыштаваннi. Таксi? Таксi? Цi гэта было таксi з 1936 года, на якiм мы з Ёганнай ехалi ў "Якар", у Верхнi Порт? Цi, можа, таксi з 1942 года, на якiм я вёз яе ў Дэнклiнген, у псiхiятрычную лякарню? Альбо таксi з 1956 года, на якiм мы з Ёзэфам паехалi ў Кiслiнген; я хацеў паказаць яму будоўлю, дзе ён, мой унук, сын Роберта i Эдыт, павiнен быў заняць маё месца; абацтва разбуранае, груда камення, пылу i друзу; Брэмокель, Грумпэтэр i Волерзайн, напэўна б, трыумфавалi, убачыўшы гэта; а я не трыумфаваў, убачыўшы ў 1945 годзе ўпершыню гэтыя груды руiнаў; у задуменнi я абышоў iх, пэўна, спакайнейшы, чым яны маглi ад мяне чакаць; цi яны чакалi ад мяне слёз, абурэння?

- Мы знойдзем вiнаватага.

- Навошта? - спытаўся я. - Пакiньце яго ў спакоi.

Я аддаў бы дзвесце абацтваў, калi б за iх мне вярнулi Эдыт, Оту цi таго чужога хлопца, што кiдаў цыдулкi ў нашу паштовую скрыню i мусiў так дорага заплацiць за гэта; i хоць гэты абмен не адбыўся, не быў прыняты, мяне цешыла, што я заплацiў хоць бы гэтым - грудаю камення, маiм "учынкам маладосцi". Я ахвяраваў гэта Оце i Эдыт, таму хлопцу i сталяроваму вучню, хоць ведаў, што iм гэта будзе нi да чога: яны загiнулi; цi, можа, гэтая груда руiнаў належала да таго непрадбачанага, якога я гэтак моцна прагнуў? Манахаў здзiўляла мая ўсмешка, а мяне здзiўляла iхняе абурэнне.

- Таксi? Я ўжо iду, Леанора. Hе забудзьцеся, што я запрасiў Вас: а дзевятай, у кавярнi Кронэра - вячэра з нагоды дня нараджэння. Шампанскага не будзе. Ненавiджу шампанскае. Забярыце там унiзе ў прыдзвернiка кветкi, цыгары, вiншавальныя тэлеграмы i, калi ласка, маё дзiця, не забудзьце апляваць мой помнiк.

To былi выбарчыя плакаты - тое, што друкавалася цяпер, у звышурочныя гадзiны, на белай паперы; iх стосы завальвалi калiдоры, лесвiчныя каморы аж пад самы яго кабiнет; на кожнай пачцы быў наклеены плакат-узор: усе гэтыя добра апранутыя ўзоры ўсмiхалiся яму, нават на плакатах можна было разгледзець гарусныя нiткi ў iх гарнiтурах; грамадзянская паважнасць i грамадзянская ўсмешлiвасць патрабавалi даверу i аптымiзму; там былi маладыя i пажылыя, але маладыя рабiлi на яго яшчэ страшнейшае ўражанне, чым пажылыя; ён знакам, зробленым рукою, паслаў прыдзвернiка, якi хацеў запрасiць яго ў свой пакойчык - паглядзець раскошу кветак, разгарнуць тэлеграмы, ацанiць падарункi; ён сеў у таксi; дзверы машыны перад iм адчынiў шафёр.

- Калi ласка, у Дэнклiнген, у псiхiятрычную лякарню, - цiха сказаў стары Фэмель.

5

Блакiтнае неба, пафарбаваная сцяна, уздоўж якой таполi, нiбы перакладзiны драбiнаў, вялi ўгору i ўнiз на дзядзiнец, дзе прыдзвернiк змятаў лiсце ў равок з кампостам; сцяна была занадта высокая, прамежкi памiж перакладзiнамi - занадта вялiкiя; тры, чатыры крокi трэба было яму зрабiць, каб з адной трапiць на другую. Памалу! Чаму жоўты аўтобус павiнен ехаць гэтак высока ўздоўж сцяны, паўзцi каля яе, не раўнуючы як жук? Ён прывёз сёння толькi аднаго чалавека - яго. Цi гэта быў ён? Хто? Каб гэта ён караскаўся сюды, ледзьве дацягваючыся да чарговае прыступкi! Ды не: ён заўсёды хадзiў выпрастаўшыся, не згiнаючыся, не прынiжаючы сябе - адно што ўкленчваючы ў касцёле цi на стартавай дарожцы ён мяняў сваю паставу. Цi гэта быў ён? Хто?

На дрэвах у садзе, у Блесэнфэльдскiм парку - старанна намаляваныя шыльдачкi: 25, 50, 75, 100; ён укленчыў пры стартавых ямках, прамармытаў сам сабе: "На старт... увага... марш!" - i пабег; часам ён запавольваў свой бег, вяртаўся, глядзеў час на секундамеры, запiсваў яго ў сшытак мармуровага колеру, што ляжаў на каменным столiку ў садзе - i зноў укленчваў пры стартавых ямках, мармытаў сабе каманду, бег, адно зусiм крыху павялiчваючы тэмп на выпрабаванай дыстанцыi; часцяком праходзiла нямала часу, пакуль ён пачынаў выбягаць за 25 метраў i яшчэ больш - пакуль ён прабягаў пяцьдзесят; на заканчэнне ён бег усю дыстанцыю, 100 метраў, i запiсваў дасягнуты час у сшытак - 11,2. Гэта нагадвала фугу - дакладна, хвалююча: а ўсё ж мела ў сабе адцiнкi вялiкай нуды, падобную да прорвы вечнасць у летнiя адвячоркi, у садзе альбо ў Блесэнфэльдскiм парку; старт - вяртанне; старт - малое паскарэнне - вяртанне; таксама яго тлумачэннi, калi ён сядаў каля яе, аналiзаваў i вытлумачваў запiсаныя ў сшытку лiчбы, хвалiў перавагi сваёй сiстэмы - усё гэта было адначасна хвалюючае i нуднае; яго трэнiроўкi папахвалi фанатызмам; гэтае дужае i зграбнае юначае цела пахла потам сур'ёзных высiлкаў маладых людзей, што яшчэ не зведалi кахання; гэтаксама пахлi яе браты, Бруна i Фрыдрых, калi злазiлi са сваiх спартыўных ровараў, з галовамi, поўнымi лiчбамi кiламетраў, хвiлiн i секундаў, а пасля ў садзе давалi паслабу сваiм фанатычным цяглiцам ног з дапамогаю фанатычных выраўнальных практыкаванняў; гэткi пах iшоў ад бацькi, калi ён пад час рэпетыцый хору паважна напiнаў грудзi, калi дыханне рабiлася спортам, спеў не быў прыемнай забаваю, а складнiкам грамадзянскай павагi, аблямаванай салiднымi вусамi; яны сур'ёзна спявалi, сур'ёзна ездзiлi на роварах, мелi вартыя сур'ёзнай увагi цяглiцы на нагах, на грудной клетцы, каля губ; сутаргi прарысоўвалi брыдкiя фiялетавыя маланкi на скуры ног i шчок; яны гадзiнамi выстойвалi сярод халодных восеньскiх начэй, каб пастраляць па зайцах, якiя хавалiся за галоўкамi капусты, а ўрэшце на досвiтку выказвалi лiтасць да занямелых цяглiцаў, наважвалiся даць iм палёгку i беглi зiгзагамi сярод дробнага, як шрот, дажджу: "навошта-навошта-навошта?" Дзе быў ён той, хто насiў у сабе таямнiчы смех, схаваную ў схаваным гадзiннiкавым механiзме спружыну, што памяншала невыносны ўцiск, знiмала напружанасць; ён, той адзiны, хто не пакаштаваў бычынага прычасця? Усмешка ў альтанцы, "Падступнасць i каханне"; яна нахiлiлася над балюстрадаю, бачыла, як ён выходзiў з брамы друкарнi; ён лёгка пашыбаваў да Кронэравай кавярнi, маючы ў сабе таемны смех, нiбы спружыну; цi быў ён яе здабычай, цi яна была ягонай?

Памалу, памалу! Чаму заўсёды ты iдзеш гэтак выпрастаўшыся, не згiнаючыся? Адзiн неасцярожны крок - i ты звалiшся ў блакiтную прорву i разаб'ешся тут, унiзе, аб бетонныя сцены раўка з кампостам; звялае лiсце не паменшыць сiлы ўдару; гранiтны падмурак сходаў - не падушка; цi быў гэта ён? Хто? Наглядчык Гупэрц сцiшана стаяў у дзвярах: гарбату, каву, пiва, вiно альбо каньяк для госця? Хвiлiначку, калi ласка, Фрыдрых прыехаў бы сюды конна: ён нiколi не палез бы ў той жоўты аўтобус, што, нiбы жук, поўз там уверсе ўздоўж сцяны; а Бруна нiколi не хадзiў без кiйка: забiваў, рассякаў iм час; разбiваў яго на часткi кiйком альбо картамi, якiя ён начамi, днямi шпурляў, нiбы штылеты; Фрыдрых прыехаў бы сюды конна, а Бруна нiколi б не паявiўся без клiнка; не трэба нi каньяку для Фрыдрыха, нi вiна для Бруна; яны загiнулi; ашалелыя ўланы папёрлi пад Эрбi-ле-Юэт проста пад кулямёты; яны думалi, што бюргерскiя заганы вызваляць iх ад бюргерскiх цнотаў, непрыстойнымi показкамi яны хацелi вынiшчыць неабходнасць практыкавацца ў цiхманасцi, голыя балерынкi, што танцавалi на сталах у клубе, не зневажалi памяцi шаноўных продкаў, бо гэтыя продкi зусiм не былi гэткiя шаноўныя, як яны выглядаюць у партрэтнай галерэi; каньяк i вiно выкрэслены назаўжды з карты напояў, дарагi Гупэрц. Можа, пiва? Отава хада была не такая эластычная, гэта было падобна да маршыроўкi: яго боты выстуквалi варожасць на плiтках калiдора, на бруку, на ўсёй вулiцы Модэстгасэ; Ота рана пакаштаваў бычынага прычасця, а можа, гэта яго брат, памiраючы, пакiнуў яму ў спадчыну тое прозвiшча - Гiндэнбург? Праз два тыднi пасля Генрыхавай смерцi нарадзiўся Ота; ён загiнуў пад Кiевам; я не хачу больш нi ў чым сабе манiць, Гупэрц: Бруна i Фрыдрых, Ота i Эдыт, Ёганна i Генрых - усе яны больш не жывуць.

Кава таксама не будзе патрэбна; гэта не тая асоба, чыю прытоеную ўсмешку я чула ў кожным кроку: той старэйшы; а гэтаму прынясi гарбаты, Гупэрц, - свежай, моцнай, але без цукру; гарбаты майму сыну Роберту, непахiснаму, выпрастанаму, якi заўсёды жыў таямнiцамi, i цяпер у ягоных грудзях жыве таямнiца; яны бiлi яго, панявечылi яму ўсю спiну, але ён не паддаўся, не выдаў сваёй таямнiцы, не выдаў Георга, майго стрыечнага брата, якi прыгатаваў яму чорны порах у "Аптэцы пад Гунамi"; павiснуўшы памiж дзвюма драбiнамi, ён спускаецца цяпер сюды, з перакладзiны на перакладзiну; лунае ў паветры, распасцёршы рукi, нiбы Iкар; спускаецца да ўвахода; ён не ўпадзе ў равок з кампостам, не разаб'ецца аб гранiт. Гарбаты, дарагi Гупэрц, - свежай i моцнай, з малаком, але без цукру; i цыгарэт, калi ласка, для майго архангела: ён прыносiць мне змрочныя весткi, якiя пахнуць крывёю, бунтам i помстаю: яны забiлi таго светлавалосага хлопца; ён бегаў сто метраў за 10,9; колькi разоў я яго бачыла, ён усё смяяўся; а бачыла я яго толькi тры разы; сваiмi зграбнымi рукамi ён направiў маленькi замочак у шкатулцы, у якой я захоўвала бiжутэрыю, чаго за сорак год не здолеў зрабiць нiводзiн майстар-слесар; ён адно дакрануўся да замочка - i ўсё было ў парадку; ён не быў архангел, а ўсяго толькi анёлак; хлопца звалi Фэрдзi, у яго былi светлыя валасы; неразумны, ён думаў, што можна, узброiўшыся адно хлопаўкаю, выходзiць на iх - тых, што пакаштавалi бычынага прычасця; ён не пiў нi гарбаты, нi вiна, нi пiва, нi кавы, каньяку, а проста падстаўляў рот пад струмень вады з крана i смяяўся; каб быў жывы, ён бы здабыў мне стрэльбу; альбо той, другi, цёмнавалосы анёлак, якому было забаронена смяяцца, брат Эдыт; яны звалi яго Шрэла, i ён быў з тых, каго нiколi не называюць па iмю, Фэрдзi б зрабiў гэта... ён бы заплацiў за мяне выкуп i выцягнуў бы мяне можа, з дапамогаю стрэльбы - з гэтага замка, у якiм я жыву нiбы заклятая; а так вось гэтае закляцце застаецца на мне; толькi па агромнiстых драбiнах можна выбрацца на свет Божы; вось мой сын спускаецца да мяне.