Пасхальная тайна: статьи по богословию - Иоанн Мейендорф

900

«…позаботились бы вернуться к послушанию, единству и преданности Римской церкви». — Ibid., col. 1340d.

901

Paris, gr. 1278, fol. 77–77v.

902

Cod. id., fol. 78v, 82–83 (со ссылками на «Топику» Аристотеля).

903

«’Εάν τινες Λατίνων περί τής έκπορεύσεως τού αγίου Πνεύματος βουληθώσι προς Γραικούς διαλεκτικώς έπιχειρήσαι, δεήσει αύτοις έν τοίς λόγοις προτείνειν εις κατασκευήν τού προκειμένου τα Γραικοίς δοκούντα, ή πάσι, ή τοίς πλείστοις, ή τοίς μάλιστα έπι σοφία γνορίμοις». — Cod. id., fol. 83. Это — отсылка к аристотелевскому принципу (см.: Aristoteles. Topica, I, 10 [Аристотель. Сочинения. Т. 2. М., 1978. С. 359]), который приводится в: Cod. id., fol. 82–82v.

904

«Εί μεν ούν ούδεμία έστιν έν τω συλλογισμό) πρότασις, έκ των ιερών ειλημμένη λογίων, εικότως ού πιστεύσομεν αύτω». — Cod. id., fol. 84v.

905

Cod. id., fol. 32v, 34, 81v, 165v, etc.; Barlaam. Epistola ad Palamam I / ed. G. Schirô // ASCL. 1936. Fasc. 1–2. P. 88; Idem. Epistola ad Palamam II // Marc. gr. 332, fol. 128v, 133v, 135v-136; Idem. Responsa ad Georgium Lapithem //Vatic, gr. 1110, fol. 93.

906

Barlaam. Epistola ad Nilum Triclinium; cm.: Schirô G. I rapporti di Barlaam Calabro con le due Chiese di Roma e di Bisanzio // ASCL. 1938. Fasc. 1. P. 52–70.

907

«Αί των πατέρων άναπόδεικται φάσεις τό κύρος κατά πάντων έχέτωσαν [Пусть недоказуемые высказывания отцов всеми принимаются как имеющие силу]». — Paris, gr. 1278, fol. 165v.

908

Cod. id., fol. 81v.

909

Barlaam. Epistola ad Palamam I / ed. G. Schirô // ASCL. 1936. Fasc. 3–4. P. 306–308. Варлаам говорит здесь о сдержанности (νήψις), о трезвении (έγρήγορσις) и об озарении (ελλαμψις), которые у восточных подвижников, и в частности у Паламы, считались условием любого подлинного богословия. Если он в принципе и допускает необходимость обладать этими добродетелями, то говорит об этом с плохо скрываемым скептицизмом.

910

«Θωμάς καί εϊ τις κατ’ αύτόν συλλογίζεται, οϊεται παν ού αν νους έφικέσται αδύνατή, τούτο μηδ’ είναι τοπαράπαν ημείς δε ταύτην την δόξαν ήκιστα ύπολαμβάνομεν είναι ψυχής άπηλλαγμένης πονηρού καί ύπερηφάνου δαίμονος̇ τα γάρ πλεΐστα των θειοτέρων έκφεύγει την άνθρωπίνην γνώσι». — Paris, gr. 1278, fol. 137 [цит. пер. С. В. Красикова: Православная энциклопедия. Т. 6. М., 2003. С. 629].

911

См.: Nicephorus Gregoras. Historia Byzantina, XIX, 1 / ed. L. Schopen. Vol. 2. Bonn, 1830. P. 923.

912

«…τοις αύτοις άξιώμασι και ταΐς αύταΐς έννοίαις συμπεριλαμβάνοντα κτιστόν καί άκτιστον, υλικόν και άϋλον, ον καί ούκ ον, ούσίαν καί υπερούσιον, την πρωτίστην των όλων αρχήν καί τα έσχατα των έξ αύτής». — Paris, gr. 1278, fol. 141.

913

Cod. id., fol. 78–78v (цитата из: De divinis nominibus, 1,1 // PG 3, col. 588a [Дионисий Ареопагит. Сочинения. С. 209]).

914

«Βούλει θεολόγος γενέσθαι ποτέ καί τής θεότητος άξιος; ’Απαλλαγείς των ματαίων συλλογισμών καί διαιρέσεων, άδιαιρέτους έν σοί τάς έντολάς φύλασσε». — Cod. id., fol. 153v.

915

«Άναγκαίαν γάρ ύπολαβόντες τήν εις ούσίαν καί συμβεβηκός των όντων διαίρεσιν, ώς πάντα καί τα ύπερούσια περιλαμβάνουσαν, και μηδέν έξω έαυτής έώσαν, είτα εύλαμβούμενοι έπί των θείων συμβεβηκέναι τι φάσκειν, άπαντα ούσίας είναι δηλωτικά τα θεία άποφαίνεσθε ονόματα». — Cod. id., fol. 138v.

916

Barlaam. Epistola ad Palamam I / ed. G. Schirô // ASCL. 1936. Fasc. 3–4. P. 308.

917

«Ά γάρ έστι ταΐς άλλαις ούσίαις τα καθ’ αυτό αύταις ύπάρχονται ταϋτα, και τω ύπερουσίφ Θεω τα περί αύτόν λεγόμενα υπάρχει [Ведь как другим сущностям принадлежат некие собственные свойства, так и у пресущего Бога существует то, о чем говорится как о том, что вокруг Него]». — Ibid. Р. 310.

918

Ibid.

919

«Ού γάρ έστι τό πρόβλημα τοιούτων [αποδεικτικών] συλλογισμών δεικτικόν· διαλεκτικοίς μέντοι [Ведь этот вопрос напрямую относится не к аподиктическим умозаключениям, но, разумеется, к диалектическим]». — Paris, gr. 1278, fol. 88.

920

Barlaam. Epistola ad Palamam I // Ed. cit. P. 318.

921

«Έγώ μέν οΰν πολλούς πολλάκις περί των θείων έξενηνοχώς συλλογισμούς, οΰπω και τήμερον τοιούτον άποδεικτικόν οιος τ’ έγενόνην ποιήσαι, άλλ’ ον αν έκάστοτε ποιήσω, οίόμενος αύτόν καλλιστά τε καί ορθότατα πεποιηκέναι, αύτομάτως τούτον όρω πολλά των τοίς άποδεικτικοίς προσόντων ούκ εχοντα». — Barlaam. Epistola ad Palamam II // Marc. gr. 332, fol. 131.

922

Idem. Epistola ad Palamam I / ed. G. Schirô // ASCL. 1936. Fasc. 3–4. P. 310.

923

Ibid. P. 324.

924

Ibid. Р. 318.

925

Это различение часто встречается у Варлаама, в особенности в: Epistola ad Palamam II // Marc. gr. 332, fol. 128–128v: «…τούς δέ γ’ Έλληνας έπαινώ κατά τοσούτον μόνον, καθ’ όσον τίς μέν ό κατά πάθος θεολόγος, τίς δ’ ό κατά δόξαν σαφώς διωρίσαντο [из греков я выделяю лишь тех, кто явно признан либо богословом опыта, либо богословом мнения]».

926

«Άποστόλοις μέν καί προφήταις καί είτε αύτοίς όμοιος έγένετο, θέαν φημί άνωθεν παραγενέσθαι <...>, διό καί επιστημονικούς θεολόγους αύτούς είναι τίθεμαι, <...> οσοις δέ τούτο μέν ούκ έγένετο, πίστει δ’ όμως παρά των θείων έκείνων άνδρών τάς θείας αποφάνσεις <...> δεξάμενοι, άμεταπείστως αύτάς κατέχουσιν, έπαινετούς μέν καί τούτους καί θαυμαστούς ήγημαι, ού μην καί των νοητών έπιστήμονας». — Cod. id., fol. 128.

927

Barlaam. Epistola ad Palamam I // Ed. cit. P. 318.

928

Idem. Epistola ad Palamam II // Marc. gr. 332, fol. 129; Палама в своих «Триадах в защиту священно–безмолвствующих» приводит другие подобные фрагменты, взятые из утраченных сочинений Варлаама (Coisl. 100, fol. 144,149v, 153v).

929

Epistola ad Palamam II, fol. 129v-130.

930

«'Ότι γάρ και Έλληνες κατειλήφασιν ώς νού καί έπιστήμης καί πάσης άλλης επαφής ύπερέχον έστί το υπερούσιον καί ανώνυμον αγαθόν, άνάγνωθι τα Πανταινέτω καί Βροτίνφ καί Φιλολάω καί Χαρμήδει καί Φιλοξενώ τοίς Πυθαγορείοις περί αύτών ειρημένα, έν οις εύρήσεις τάς αύτάς φωνάς, ας ό μέγας Διονύσιος έν τφ τελευταίω τού περί μυστικής θεολογίας άφίησι». — Ibid., fol. 132ν-133.

931

Ibid., fol. 133; cp.: Plato. Res publica, VI, 508c-509a.

932

Ibid., fol. 138r–v.

933

По мнению Варлаама, Палама ошибочно верит, «ώς ό Ιταλός Βαρλαάμ άτοπος τις άνθρωπος ήν, ύποκρινόμενος μέν τά χριστιανών, ελλην δ’ ών καθαρώς [будто италиец Варлаам — какой–то чудак, притворяющийся христианином, а в действительности являющийся чистым язычником]». — Ibid., fol. 138.

934

«Ειδώς πολλω πρότερον ώς τών πατέρων έστίν οικεΐον τό δόγμα, ούχ ώς έναντιουμένους αύτοίς τούς 'Έλληνας προύκρινα, άλλ’ ώς συμφωνοϋντας έθαύμασα [Будучи убежден, что задолго до того, как нечто стало собственным учением отцов, оно было признано греками как не противоречащее им, но как согласное, в чем заранее был уверен и чему весьма удивлялся]». — Ibid., fol. 139; cp.: fol. 136v.

935

«…μία γάρ ή διά πάντων αλήθεια, τοίς μέν άποστόλοις αμέσως έκ Θεού δοθεΐσα <...> προς δή ταύτην τήν θεόθεν τοίς άποστόλοις δεδομένην άλήθειαν καί παρ’ έαυτών εισάγειν πέφυκε τά κατά φιλοσοφίαν μαθήματα [ведь истина одна во всем, как непосредственно данная изначально от Бога апостолам <...> к истине, данной от Бога апостолам, ведут и философские науки]». — Процитировано в: Gregorius Palamas. Pro hesychastis, II, [1, 5] // Coisl. 100, fol. 142 [Григорий Палама. Триады. С. 131].

936

Epistola ad Palamam II // Marc. gr. 332, fol. 133v-134.

937

Ibid., fol. 129v.

938

«El τις γάρ την τής σοφίας καί γνώσεως και βουλής και των τοιούτων παρά Θεού δόσιν τοίς άξίοις, ελλαμψιν τροπικώς ονομάζει, ταύτης μόνον έφίεμαι και έπήβολος γενέσθαι εύχομαι. Των δ’ άλλων λεγομένων ή γινομένων έλλάμψεων και άλλ’ άττα παρά τά είρημένα ψυχαΐς δωρούμενα, ού πάνυ τοι έρωτικώς έχω, ήγούμενος μηδέ είναι όφελος άνοήτφ ψυχή άφροσύνης και λήθης και πλάνης και άγνοιας καί δόξων άνοήτων άναπεπλασμένη, φωτί συνοικείν καί άνακεκράσθαι̇ οϊω, μή έκ των είρημένων παθών καθαίρεσιν αύτήν πεφυκέναι, καί γνώσις των εις τά όντα τού ένός προόδων αύτή έντιθέναι». — Ibid., fol. 135.

939

«Υπέρ αϊσθησιν δέ φωτισμόν, την γνώσιν μόνην λέγουσι, διό καί ταύτην κρείττω τού φωτός και τέλος πάσης άποφαίνονται θεωρίας [Просвещение превыше чувства они называют исключительным ведением, почему и заявляют, что оно выше света и есть предел всякого созерцания]». — Gregorius Palamas. Pro hesychastis, I, [quaest. 3] // Coisl. 100, fol. 119v [cp.: Триады. C. 59]; «…[Βαρλαάμ] δείξαι σπεύδων ώς φως, νω θεωρητόν, ή γνώσις μόνη των κτισμάτων έστίν [стремится (Варлаам) показать, что свет, созерцаемый лишь умом, есть ведение общее для всех сотворенных существ]». — Ibid., И, [3,14], fol. 173v [cp.: Триады. С. 225]; «…ούτος την τού Πνεύματος θεοποιόν χάριν, κτιστήν άποφήναι <...> έποιήσατο, μίμησιν αύτήν είναι φυσικήν λέγων, καί τής λογικής φύσεως έξιν [он привык называть подаваемую Святым Духом благодать тварной <...>, именуя ее естественным подражанием и достоянием разумной природы]…». — Ibid., Ill, [1, 3], fol. 198 [cp.: Триады. С. 301–302], etc.