Вова Цымерман (на белорусском языке) - Владимир Орлов

Калi ў гады "развiтога сацыялiзму" дамы, лавачкi i гародчыкi на Рабочых вулiцах пазносiлi, а таполю спляжылi i, прычапiўшы тросам да бульдозера, кудысьцi адвалаклi, Цымерманы атрымалi кватэру ў дзевяцiпавярховiку побач з iхнiм былым падворкам. Дзядзька Грыша штовечар уладкоўваўся каля вакна на пятым паверсе i да цёмнага глядзеў у той бок, дзе некалi шамацела лiстотаю ягоная таполя. Думаю, у тыя хвiлiны ён па-ранейшаму сядзеў на выслiзганай азадкамi лавачцы пры цёплай тэракотавай сцяне. У новай кватэры нiхто ўжо не пачуў ад яго нi ўспамiнаў пра Жукава, нi артылерыйскiх камандаў. Не дачакаўшыся жнiўня, дзядзька Грыша аднойчы адчынiў вакно.

Але я забягаю наперад. Да вакна, праз якое Воваў бацька задуменна ступiў у любы яму зруйнаваны свет, яшчэ заставалася палова дзяцiнства.

Мы пераходзiлi з класа ў клас, пачыналi чытаць братоў Стругацкiх i Брэдберы, пiсаць любоўныя цыдулкi i цiскаць iхнiх адрасатак у школьным гардэробе. Мне падабалася поўненькая аднакласнiца Поля Кругляк. У шостым класе я колькi разоў падводзiў яе дахаты i прапаноўваў "дружить". Поля чырванела, апускала вочы i, картавячы "р", цiха казала, што яна згодная толькi на сур'ёзныя адносiны. Я не ведаў, што такое сур'ёзныя адносiны, i маркотна пазiраў услед поўным Полiным нагам, падобным да лiтровых малочных бутэлек.

Да Сiмачкi Музыкант Полi было, безумоўна, далёка, аднак Сiма з бацькамi ўжо з'ехала ў Iзраiль. Выправiлася на гiстарычную радзiму i шмат iншых суседзяў. З'ехалi Шэфы з сынам Iллюшам, маiм аднагодкам, што меў не надта, вiдаць, зручную для iзраiльскага грамадзянiна мянушку з нейкiм арабскiм прысмакам - Мустафа Ягло-Ягло. З'ехалi Кацнельсоны са сваiм Мiшам, мянушка ў якога (прышчэпленая, дарэчы, Фiмам-забойцам) была шматкроць даўжэйшая, велягурысцейшая i дзiўнейшая - Мабута Чомба Лэя Пiнзя Скавародкiн.

"Жиды редеют, а ряды жидеют", - са злосцю зацятага антысемiта казаў школьны ваенрук Iван Кiрылавiч, што на занятках па грамадзянскай абароне вучыў нас з малалецтва карыстацца супрацьгазам, якi аднойчы назваў таямнiчым словам "гандон". Я не разумеў ягонае злосцi. Мне было шкада аднакласнiкаў, што назаўсёды знiкалi з майго жыцця разам з мянушкамi, бацькамi, брацiкамi i сястрычкамi. У шостым класе афiцыйных габрэяў у нас засталося ўсяго трое Поля Кругляк, Марк Альтбрэгiн, якому я пякуча зайздросцiў, бо ў яго дома было ажно два тэлевiзары, i Бора Гасiль.

Бору я не зайздросцiў. Выконваючы пiянерскае даручэнне, я падцягваў яго па матэматыцы.

Падцягванне Боры адбывалася даволi цiкава. Мы займалiся на кухнi, дзе плаваў настоены пах смажанай цыбулi, за сталом, засланым белаю цыратай у блакiтныя краткi. Трэба сказаць, што з маiх тлумачэнняў Бора нiколi нiчога не разумеў дый не iмкнуўся зразумець, а ўвесь час прапаноўваў згуляць у настольны футбол. Ён працягваў вучыцца па матэматыцы на стабiльны дваяк, але я ўпарта прыходзiў да Боры зноў i зноў. Апрача масляных плямаў на сшытках для практыкаванняў, я заўсёды нёс у кiшэнi жменю дарагiх цукерак кшталту "Мишка на севере", атрыманых ад Боравай мацi ў якасцi незаслужанага ганарару. Плюс гульня ў настольны футбол. Плюс кучаравая Борава сястра Фiрка, якая хвалявала маё сэрца не меней за Полю Кругляк.

Пад час нашых заняткаў Фiра зазвычай уладкоўвалася побач на зэдлiку i ела мяне пукатымi авечымi вачыма, пакуль я не збiваўся i не заблытваўся ў лiчбах. Заўважыўшы гэта, яна дарыла мне задаволеную ўсмешку i, трасянуўшы кудзеркамi, выплывала з кухнi, падкрэслена круцячы клубамi i пакiдаючы ва ўсёй маёй iстоце саладкавую гарачую млявасць. У тыя хвiлi ўваччу неадчэпна стаяў малюнак з нядаўняе мiнуласцi, калi я вучыўся ў чацвёртым класе, а Фiра - у трэцiм. Пакiнуты на другi год пяцiкласнiк Вася Шуйскi прапанаваў Фiрцы за марозiва схадзiць з iм у зараснiкi лопуху за канавай i паказаць, што ў яе пад трусiкамi. Калi Фiра вярнулася, тое самае, але ўжо за пяцьдзесят капеек прапанаваў ёй Васькаў прыяцель Валерка Акаркоў, i яна зноў згадзiлася. Кажуць, што потым, на зямлi продкаў, Фiра пачала з масажнага кабiнета, вельмi хутка пайшла ўгору i цяпер кiруе велiзарнай сеткаю гэткiх кабiнетаў па ўсёй краiне, у што я, успамiнаючы тую дзiцячую кухонную млявасць, ахвотна веру.

З кнiжкi пра Грышку Распуцiна я ўведаў, што сакратаром у яго служыў мазырскi габрэй Сiмановiч. Аднойчы генiяльны прыдворны чмут вырашыў падараваць паплечнiку залаты спод з надпiсам. Надпiс уласнаручна накрэмзаў гравёру на шматку паперы сам Распуцiн - "Лутшиму ис ивреив".

Каб у дзяцiнстве мне прапанавалi падараваць спод з гэткiм надпiсам камусьцi з маiх знаёмых габрэяў, я без ваганняў выбраў бы Вову Цымермана.

У школьныя гады мы хадзiлi як злыганыя. Разам гадавалi прывезенага мною з бабулiнай вёскi маладога зайца Колю i разам, пусцiўшы слязiну, хавалi ягоныя костачкi ў скрынцы з-пад абутку, калi гаротнiка Колю разарваў суседскi сабака Дунай. Разам латашылi чужыя сады, а ў сваiх садах, якiя трэслi суседскiя хлапчукi, пяклi ў прыску бульбу. Разам палохалi дзяўчынак акулярыстымi вужакамi, якiх лавiлi ў траўнi на прыгарадных азёрах i прыносiлi ў школу за пазухай.

Мая мацi кармiла нас дранiкамi, клёцкамi з душамi i старадаўняй полацкай стравай - халоднай варанаю бульбай з бруснiцавым сочывам. Мацi Вовы Цымермана, настаўнiца малодшых класаў Марыя Абрамаўна, частавала рыбай-фiш, фаршмакам i цымусам. Адзiнае, што з яе кухарства мне не падабалася - вiдаць, па генах, гэта маца.

Разам з Вовам мы першы раз пераплылi туды i назад Дзвiну i, узрушаныя здзейсненым, прысягнулi адзiн аднаму вусцiшнай сяброўскаю прысягай, якую напiсалi ў двух асобнiках на аркушах з вучнёўскага сшытка. Прысяга была па-мужчынску лапiдарная - "Дружба до гроба", подпiсы мы паставiлi крывёю, раскалупаўшы пальцы шпiлькаю, што замяняла мне гузiк на рукаве зялёнай запомнiлася ад урачыстасцi моманту - кашулi.

Ды цi мала чаго яшчэ перажылi мы з Вовам.

Нас не здолела развесцi нават iзраiльска-арабская вайна 1967 года, пасля якой багата полацкiх габрэяў узялiся хуценька мяняць iмёны ды прозвiшчы, ператвараючыся з Iзраiля ў Iллю, з Абрама ў Аляксандра, а з Макса Моўшавiча ў Марка Мiхайлавiча. Вову Цымермана зусiм не крыўдзiлi мае показкi накшталт той, чый герой слухае па дарозе дахаты па радыё, як габрэi наблiжаюцца да Каiра, а потым адчыняе дзверы, а яны ўжо там.

Нас - банальная гiсторыя! - развяла ў розныя бакi беларуская дзяўчынка Наталля Ўсвайская з майго былога дзесятага класа. Пад канец школы яна з непрыкметнага заморка з цыпкастымi нагамi-трысцiнкамi, што вучылася на чацвёркi i пяцёркi, неўпрыцям вырасла ў прыгажуню троечнiцу, вакол якое круцiлiся нават лётчыкi з задзвiнскага ляснога аэрадрома. Я прыглядаўся да Наталлi здалёк i, даючы ўначы волю лятункам, удзень рыхтаваўся да iспытаў у БДУ i марыў пра час, калi сустрэну Ўсвайскую, вярнуўшыся дахаты студэнтам.

Першы, каго я спаткаў, прыехаўшы з Менска, быў Вова Цымерман з Наталляю. На маё ганарлiвае паведамленне, што я ўжо студэнт, Вова паклаў даме майго сэрца руку на талiю (а праўдзiвей, крыху нiжэй) i, тэатральна закацiўшы вочы, прадэкламаваў найагiднейшыя з усiх вядомых мне дагэтуль паэтычных радкоў:

Натали моя, Натали,

Утоми мою плоть, утоли...

Перад Наталляй стаяў студэнт унiверсiтэта, а яна ўхвальна падхiхiквала нейкаму паршываму дзесяцiкласнiку. Я моўчкi павярнуўся i з нечалавечай самотаю ў душы пайшоў прэч, выкiроўваючыся на дарогу ведаў i зрабiўшы на сцежцы да яе кароткi прывал у бары "Пралеска", дзе ўпершыню ў жыццi выпiў алкагольны кактэйль "Луна".

Каханка маiх сноў наталяла Вову Цымермана нядоўга. На зiмовых вакацыях я са змрочным помслiвым задавальненнем даведаўся, што мой супернiк не вытрымаў канкурэнцыi з якiмсьцi задзвiнскiм лётчыкам, якi неўзабаве зрабiў Наталлi дзiця i ўвiшна перабазаваўся на iншы лясны аэрадром неабсяжнае краiны.

У душы зноў заварушылiся ачахлыя сяброўскiя пачуццi, аднак мы з Вовам ужо рухалiся па розных траекторыях, i цяпер я сачыў за iм адно здаля.

Звесткi, што дасягалi мяне, толькi пацвярджалi маю выснову: сябар дзяцiнства быў нетыповым носьбiтам нацыянальнага характару свайго народа.

Гэта выяўлялася, скажам, у тым, што Вова Цымерман займаўся не шахматамi, як большасць ягоных схiльных да спорту адзiнакроўцаў, а вольнай барацьбой i меў па ёй разрад.

Пасля школы ён не палез у iнстытут, а пайшоў у тэхнiкум цераз дарогу ад дому i потым працаваў на аўтарамонтным заводзе з розным жалеззем.

Вова мог няквола выпiць, у тым лiку i за свой кошт.

У адрозненне ад шмат каго з супляменнiкаў Вова пайшоў служыць у савецкую армiю. Праўда, там ён не скакаў з парашутам i не будаваў БАМа, а граў у аркестры на ўдарных, але дружная армейская сям'я ўсё адно хутка падрыхтавала Цымерману нялёгкае выпрабаванне. Двое дзембялёў паклiкалi Вову з рэпетыцыi на паважную размову за казарму. "Слушай, жидяра пархатый, - сказаў, паказаўшы на боты, першы дзембель, родам аднекуль з-пад Растова, - будешь по утрянке вылизывать нам до блеска говнодавы". Другi, больш вытанчаны i адукаваны, бо гадаваўся ў "колыбели революции", iнтэлiгентна дадаў: "В противном случае, сударь, сыграем на ваших гениталиях шестую симфонию Шостаковича". Пасля гэтага Вова паказаў сваiм суразмоўцам пару барцоўскiх штукаў, i да самага развiтання з роднай вайсковаю часткай тыя дзембелi публiчна звярталiся да яго выключна так, як i было загадана, - "господин Циммерман".