Герастрат (на белорусском языке) - Жан Сартр

Яна павярнулася да мяне тварам i, каб захаваць прыстойнасць, какетлiва ўсмiхнулася:

- Ты лiчыш, што я прыгожая? Га? Лашчыш вока?

- Цябе гэта вельмi турбуе?

- Слухай, - спытала яна раптам абураным голасам, - i доўга ты хочаш, каб я так хадзiла?

- Сядзь.

Яна села на ложак, i мы моўчкi ўтаропiлiся адно на аднаго. У яе была гусiная скура. Было чуваць, як за сцяной тукае будзiльнiк. Раптам я сказаў:

- Развядзi ногi.

На нейкую долю секунды яна завагалася, але развяла. Я зiрнуў ёй памiж ног i пацягнуў носам паветра. I потым мяне разабраў смех, я зарагатаў - так моцна, што на вочы набеглi слёзы. Я адно паспеў ёй сказаць:

- Ды ты хоць сабе ўяўляеш?

I зноў пакацiўся ад смеху.

Яна паглядзела на мяне неяк аслупянела, потым густа пачырванела i сцiснула каленi.

- Поскудзь, - працадзiла яна праз зубы.

Але я зарагатаў яшчэ болей. Тады яна рэзка падскочыла i схапiла з крэсла свой станiк.

- Гэй, ну, - сказаў я, - яшчэ не ўсё скончана. Я дам табе пяцьдзесят франкаў, але за свае грошы я ўсё-ткi хачу нешта мець.

Яна знервавана схапiла майткi.

- З мяне досыць, зразумеў? Я не ведаю, што табе яшчэ трэба. I калi ты прымусiў мяне падняцца, каб тут здзекавацца з мяне...

Тады я выняў свой рэвальвер i выставiў перад ёю. Яна сур'ёзна зiрнула на мяне i моўчкi выпусцiла з рук майткi.

- Пахадзi, - сказаў я, - гуляй.

Яна гуляла яшчэ пяць хвiлiн. Тады я даў ёй свой кiй i прымусiў з iм пазабаўляцца. Калi я адчуў, што майткi ў мяне змакрэлi, я ўстаў i працягнуў ёй банкноту ў пяцьдзесят франкаў. Яна ўзяла.

- Да пабачэння, - сказаў я, - спадзяюся, за такую цану я не вельмi цябе натамiў.

Я пайшоў, пакiнуўшы яе голую пасярод пакоя, са станiкам у адной руцэ i пяцiдзесяцiфранкавай банкнотай у другой. Я не шкадаваў сваiх грошай: я яе ашаламiў, а такую пароду, як шлюхi, здзiвiць вельмi няпроста. Спускаючыся па лесвiцы, я падумаў: "Вось чаго б мне хацелася - здзiвiць iх усiх". Я радаваўся, як дзiця. З пакоя я прыхапiў з сабой кавалачак зялёнага мыла i, вярнуўшыся дахаты, доўга цёр яго пад цёплай вадой, пакуль ён не абярнуўся пад пальцамi ў танюткую плеўку, падобную да мятнага ледзяша, якi вельмi доўга смакталi.

Але ўначы я раптам прачнуўся i ўбачыў яе твар, i вочы, якiмi яна глядзела, калi я выняў гэтую штуку, i яе тлусты жывот, што падскокваў пры кожным кроку.

Якi ж я быў дурань, сказаў я сабе. I адчуў горкiя згрызоты: пакуль я быў там, я павiнен быў стрэлiць, прадзiравiць гэты жывот, як друшляк. Гэтаю ноччу i яшчэ тры ночы пасля мне ўвесь час снiлiся шэсць маленькiх чырвоных дзiрачак вакол пупа.

З таго часу я ўжо болей не выходзiў без рэвальвера. Я разглядаў у людзей спiны i па хадзе стараўся ўявiць, як бы яны ўпалi, каб я ў iх стрэлiў. У мяне тады ўзнiкла прывычка кожную нядзелю хадзiць да "Шатле" i чакаць заканчэння канцэрта класiчнай музыкi. Недзе каля шостай гадзiны я чуў званок, бiлецёркi адчынялi вялiкiя зашклёныя дзверы i замацоўвалi iх кручкамi. I тут пачыналася: натоўп выходзiў паволi; людзi iшлi, нiбы плылi, з вачыма, яшчэ поўнымi кроз, i сэрцамi, яшчэ поўнымi салодкiх пачуццяў. Многiя здзiўлена азiралiся вакол: вулiца, напэўна, здавалася iм нейкаю шызаю. I тады яны загадкава ўсмiхалiся: нiбыта вярталiся з нейкага iншага свету ў гэты. А ў гэтым iх чакаў я. Я соваў правую руку ў кiшэню i з усяе сiлы сцiскаў дзяржанне рэвальвера. Праз нейкi час я ўжо наяве бачыў, як пачынаю ў iх страляць. I яны сыпалiся, як гарох, падалi адзiн на аднаго, а тыя, хто выжыў, у панiцы кiдалiся назад у тэатр, у штурханiне разбiваючы ўшчэнт зашклёныя дзверы. Гэтая гульня мяне вельмi ўзбуджвала: урэшце ў мяне пачыналi дрыжаць рукi, i каб супакоiцца, я быў вымушаны iсцi да Дэера выпiць порцыю каньяку.

Жанчын бы я не забiваў. Я страляў бы iм у заднiцу. Цi па лытках - хай бы паскакалi.

На той час я нiчога яшчэ канчаткова не вырашыў. Але размеркаваў рабiць усё так, нiбы рашэнне прынятае. Перш за ўсё я пачаў з уладжвання розных пабочных дробязяў. Хадзiў практыкавацца ў тыр на кiрмашы Данфер-Рашро. Праўда, мiшэнямi сваiмi не магу пахвалiцца, але ж людзi - намнога лепшыя цэлi, асаблiва калi страляць ва ўпор. I апроч таго - я заняўся самарэкламай. Я выбраў дзень, калi ўсе мае калегi сабралiся ў канторы. Гэта было ранiцай у панядзелак. Я быў з iмi падкрэслена прыязны - з прынцыпу, хоць мне рабiлася пагана пры адной толькi думцы, што iм трэба будзе пацiскаць рукi. Каб павiтацца, яны здымалi пальчаткi, прычым у iх была нейкая пахабная манера распранаць руку - спачатку яны задзiралi пальчатку i потым паволi сцягвалi яе, торгаючы за пальцы i выстаўляючы напаказ галiзну пакамечанай зморшчынкамi тлустай далонi. Я пальчатак не здымаў нiколi.

Ранiцай па панядзелках рабiць асаблiва няма чаго. Машынiстка з гандлёвага аддзела прынесла нам тады квiткi ад рахункаў. Лёмэрсье далiкатна з ёю пажартаваў, i потым, калi яна выйшла, яны са скептычнаю кампетэнтнасцю пачалi абмяркоўваць яе вартасцi. Потым загаманiлi пра Лiндберга. Лiндберг усiм падабаўся. I я сказаў:

- А я дык, напрыклад, люблю чорных герояў.

- Гэта што - мурынаў? - спытаўся Масэ.

- Не, чорных - у тым жа сэнсе, што чорная магiя. Лiндберг - светлы герой. Ён мяне не цiкавiць.

- Ага, - з'едлiва прамовiў Буксэн, - спачатку паспрабавалi б самi, цi лёгка пераляцець Атлантыку.

Я растлумачыў iм, як сабе разумею чорнага героя.

- Анархiст, - падсумаваў Лёмэрсье.

- Не, - мякка адмовiўся я, - анархiсты таксама па-свойму любяць людзей.

- Ну, значыць, увогуле нейкi вар'ят.

У гэты момант слова ўзяў Масэ, якi больш за iншых разумеў у лiтаратуры.

- Я ведаю, якi тып вы мелi на ўвазе, - сказаў ён. - Яго звалi Герастрат. Яму вельмi карцела праславiцца, i ён не знайшоў нiчога лепшага, як падпалiць Эфескi храм, адно з сямi дзiвосаў свету.

- А як звалi архiтэктара храма?

- Не памятаю, - прызнаўся Масэ, - па-мойму, яго iмя наогул невядомае.

- Няўжо? А iмя Герастрата вы, значыць, памятаеце? Як бачыце, яго разлiк быў не такi ўжо благi.

На гэтых словах размова скончылася, але я быў спакойны: прыйдзе час, i яны яе ўспомняць. Што да мяне, дык гiсторыя з Герастратам, пра якога я раней нiчога не чуў, мяне падбадзёрыла. Больш за дзве тысячы гадоў мiнула з таго часу, як ён памёр, а яго ўчынак яшчэ зiхцеў, як чорны алмаз. Я пачынаў верыць, што лёс у мяне будзе кароткi i трагiчны. Спачатку гэта мяне спалохала, але потым я прызвычаiўся. Вядома, калi паглядзець на гэтае пытанне з пэўнага пункту, яно здаецца пачварным, але з iншага боку - гэта надае кожнаму iмгненню нейкую асаблiвую сiлу i прыгажосць. Калi я выходзiў цяпер на вулiцу, я адчуваў ва ўсiм целе незвычайную моц. Я заўсёды меў пры сабе рэвальвер, тую самую штучку, што выбухае i робiць грукат. Але ўпэўненасцi мне цяпер надаваў не ён, я сам быў яе вытокам: я ўваходзiў у тую пароду iстот, што самi па сабе рэвальверы, петарды i бомбы. I аднойчы на астатнiм крэсе свайго змрочнага жыцця, я мусiў выбухнуць i асвяцiць увесь свет кароткiм i зыркiм полымем, падобным да ўспышкi магнiю. У той час некалькi ночаў запар мне снiўся аднолькавы сон. Я бачыў сябе анархiстам, што стаiць на дарозе, дзе павiнен праехаць цар. Пад вопраткаю ў мяне хавалася пякельная машынка. У вызначаны час картэж паяўляўся, бомба выбухала, i мы ўзляталi ў паветра - я, цар i тры абвешаныя золатам афiцэры - на вачах у ўсяго натоўпу.

Цэлымi тыднямi цяпер я не хадзiў у кантору. Я гуляў па бульвары, сярод маiх будучых ахвяр, цi зачыняўся ў пакоi i абдумваў планы. У пачатку кастрычнiка мяне звольнiлi. Тады ўвесь вольны час я прысвяцiў складанню лiста, якi перапiсаў у ста двух экземплярах:

"Пане,

Вы вядомы пiсьменнiк, i вашыя творы выходзяць трыццацiтысячнымi тыражамi. I я скажу вам - чаму: таму, што вы любiце людзей. Гуманiзм сядзiць у вас у крывi, i гэта вялiкая ўдача. У вас святлее душа, калi вы ў кампанii. Як толькi вы бачыце падобнага да сябе, вы, нават яго не ведаючы, ужо адчуваеце да яго спагаду. Вам прыемна бачыць само яго цела, i тое, як яно зладжана, i якiя ў яго ногi, i што iх можна свабодна расставiць цi звесцi, i асаблiва - рукi: вам падабаецца, што на iх на кожнай ёсць па пяць пальцаў i што вялiкiм можна дастаць другiя. Вы адчуваеце нейкую асаблiвую асалоду, калi ваш сусед бярэ са столiка шклянку, бо ў самой гэтай манеры браць ёсць нешта чыста чалавечае, тое, што вы так часта апiсвалi ў сваiх творах, - не такое спрытнае i не такое хуткае, як у малпы, але - цi ж не праўда? - настолькi болей разумнае, iнтэлiгентнае. Вам падабаецца нават плоць чалавека, нават яго манера ступаць нiбы ў цяжкапараненага, што аднаўляе страчаныя iм функцыi, гэты яго выгляд, з якiм ён нiбыта пры кожным кроку нанава выдумляе хаду, - ну i, вядома, яго славутыя вочы, погляд якiх не можа вытрываць звер. Менавiта таму вам было так лёгка знайсцi той адпаведны тон, каб расказаць чалавеку пра чалавека, - крыху сарамлiвы, але заўзяты i палкi. Людзi кiдаюцца на вашыя кнiгi, як на ласунак, чытаюць iх ва ўтульных фатэлях, думаюць пра тую вялiкую, няшчасную i цiхую любоў, што вы iм несяце, i гэта iх шмат у чым супакойвае - у тым, што яны брыдкiя, у тым, што яны подлыя i баязлiвыя, што iм настаўляюць рогi i з першага студзеня не павялiчылi жалавання. I пра ваш апошнi раман кожны з задавальненнем кажа: гэта добры ўчынак.