Буранны паўстанак (на белорусском языке) - Чингиз Айтматов

Надвячорак заспеў iх недзе ў дарозе, непадалёк ад Баранлы-Бураннага. Цяпер яны зноў наблiжалiся да чыгуначнай лiнii, i ўжо чуваць былi паравозныя гудкi, i можна было разгледзець вагонныя саставы. Здалёк у саразеках яны выглядалi несамавiтымi, як цацкi. Сонца паволi згасала за iмi, высвечваючы i адначасна як бы прыцяняючы чыстыя лагi i ўзгоркi наўкол, i разам з тым нячутна нараджаўся на зямлi прыцемак, глухнучы ад сiнiзны i пахаў вясновай зямлi, што дыхала яшчэ зiмовай халадэчай i вiльгаццю.

- Вось наш Баранлы! - паказаў рукой Казангап, павярнуўшыся да Едыгея на вярблюдзе i да Укубалы, што была побач. - Цяпер мала засталося, скора дабярэмся, памагай бог. Адпачнеце.

Наперадзе, там, дзе чыгунка ледзь прыкметна выгiналася, на пустэльнай роўнядзi стаяла колькi дамкоў, а на запасным пуцi чакаў адкрыцця семафора чарговы састаў. I далей i наўкол чыстае поле, адхонныя ўзгоркi - нямая, нямераная пространь, стэп ды стэп...

Сэрца ў Едыгея затрымцела - сам прыморскi стэпавiк, звыклы да аральскай галiзны, ён не чакаў такога. Ад сiняга, ад вечна зменлiвага мора, на беразе якога вырас, да пустэльнага бязмор'я! Як жа тут жыць?!

Укубала, iдучы побач, паклала руку на Едыгееву нагу i прайшла так колькi крокаў, не забiраючы рукi. Ён зразумеў. "Нiчога, - казала яна, - галоўнае, каб здароўе тваё вярнулася. А там пажывем - пабачым..."

Так наблiжалiся яны да мясцiны, дзе належала iм, як выявiлася потым, пражыць доўгiя гады - усё астатняе жыццё.

Неўзабаве сонца згасла, i ўжо ў цемначы, калi выразна на саразекскiм небе пазначылiся шматлiкiя зоры, яны дабралiся да Баранлы-Бураннага.

Некалькi дзён жылi ў Казангапа. А потым аддзялiлiся. Далi iм пакой у тадышнiм бараку для пуцейскiх рабочых, i так пачалося iх жыццё на новым месцы.

Пры ўсiх нягодах i цяжкасцях, асаблiва напачатку, несумненным набыткам былi ўсё ж паветра i малако. Паветра было невыказнай чысцiнi, другi такi некрануты, першародны, можна сказаць, свет знайсцi было цяжка.

- Мы тут з жонкай параiлiся, - сказаў Казангап, - нам свайго малака хапае, а вы бярыце сабе на падой нашу Белагаловую. Яна вярблюдзiца маладая, але малако добрае ў яе. Даглядайце i карысць майце, толькi глядзiце, каб сысуна не замарыць. Ён ваш, мы з жонкай так парашылi. Зберажэш - статак ад яго завяжацца. Надумаеш раптам ад'язджаць - прадасi, грошы будуць.

Сысунок у Белагаловай - чарнявенькi, з малюсенькiмi цёмненькiмi гарбочкамi - нарадзiўся ўсяго два тыднi таму. I такi наўздзiў вiрласценькi - вялiкiя, пуклявыя вiльготныя вочы яго свяцiлiся дзiцячай нейкай ласкай i цiкаўнасцю. Iншым разам ён пачынаў смешна бегаць, падскокваць, гарэзiць каля маткi i клiкаць яе, калi заставаўся ў загончыку, амаль чалавечым жаласным галаском. Хто мог бы падумаць - гэта i быў будучы Буранны Каранар. Той самы нястомны i магутны, якi стане з часам славутасцю гэтых мясцiн. З iм будуць звязаны шмат якiя падзеi ў жыццi Бураннага Едыгея. А тады сысунку патрэбны быў хiба догляд. Моцна прыкiпеў душой да яго Едыгей. Аддаваў яму ўвесь вольны час. На зiму маленькi Каранар выйшаў падрослым, яму пашылi цёплую папонку, што зашпiлялася на падбрушку. У гэтай папонцы ён быў i зусiм смешным - толькi галава, шыя, ногi ды два гарбылькi вытырквалiся. У той апранасе ён хадзiў усю зiму i пачатак вясны - цэлыя суткi ў стэпе пад адкрытым небам.

Перад зiмой таго года Едыгей адчуў, як паступова вярталася да яго сiла. Нават не заўважыў, калi галава перастала кружыцца. Неўпрыкмет прапаў надакучны гул у вушах, перастаў аблiвацца потам пры рабоце. А ўзiмку ў час вялiкiх заносаў на дарозе ён ужо мог нароўнi з усiмi выходзiць на аўрал. А потым гэтак пачулася яму добра, забыўся нават, як мучыўся яшчэ нядаўна, як ногi ледзь перастаўляў. Спраўдзiлiся словы таго з рыжай барадой доктара.

У хвiлiну лагоды Едыгей, здаралася, жартаваў з верблюдзяняцi, абдымаў за шыю, лашчыў яго:

- Мы з табой як тыя малочныя браты. Ты вунь падрос на малацэ ад Белагаловай, а я ад кантузii пазбавiўся, здаецца. Дай бог, каб назаўсёды. Рознiца толькi тая, што ты ссаў вымя, а я даiў ды шубат рабiў...

Праз многа год, калi Буранны Каранар здабыў такую славу ў саразеках, што прыязджалi нейкiя людзi фатаграфаваць яго, а гэта было, калi вайна ўжо забылася, дзецi вучылiся, калi на раз'ездзе паявiлася вадакачка i праблема вады такiм чынам канчаткова была вырашана, а Едыгей ужо дом паставiў пад бляшаным дахам, - словам, калi жыццё пасля столькiх нягод i выпрабаванняў увайшло нарэшце ў сваё нармальнае для чалавечай жыткi рэчышча, тады адбылася адна размова, якую Едыгей доўга памятаў потым.

Прыезд фотакарэспандэнтаў, так яны самi назвалiся, вядома, быў не абы-чым. Рухавыя, гаваркiя фотакоры, iх было трое, не паскупiлiся на абяцанкi прадрукуем, маўляў, ва ўсiх газетах пра Каранара i ягоных гаспадароў. Шум i мiтуснiна вакол Каранара не надта падабалiся - ён раздражнёна ўскрыкваў, скрыгаў зубатай пашчай i недаступна задзiраў галаву, каб ад яго адступiлiся. Прыезджым даводзiлася ўвесь час прасiць Едыгея, каб ён утаймоўваў вярблюда, паварочваў яго то так, то гэтак. А Едыгей, у сваю чаргу, кожны раз клiкаў дзяцей, жанчын i самога Казангапа, каб, значыцца, не адзiн ён, а ўсе разам былi знятыя, меркаваў, што так будзе лепш. Фотакоры ахвотна згаджалiся з гэтым, шчоўкалi сабе сваiмi машынкамi. Самы каронны нумар быў, калi на Бураннага Каранара насела ўся дзятва, двое на шыю, а яшчэ чалавек пяць на спiну, а пасярэдзiне сам Едыгей, - вось, маўляў, якi магутны гэты цуд-вярблюд! Столькi было воклiчаў i весялосцi! А потым прыезджыя прызналiся, што для iх важна зазняць атана самога, без людзей. Ну што ж, калi ласка!

I тады фатографы пачалi здымаць Бураннага Каранара, цэлячыся збоку, спераду, поблiз, здаля, як маглi i ўмелi, а потым з дапамогай Едыгея i Казангапа пачалi рабiць абмеры - вышыню ў зашыйку, абмах грудзiны, абмах запясця, даўжыню постацi, i ўсё запiсвалi, захапляючыся:

- Цудоўны бактэрыян! Вось дзе гены папрацавалi! Класiчны тып бактэрыяна! Якая грудзiна, якi экстэр'ер!

Прыемна было, вядома, Едыгею чуць усё гэта, але давялося спытаць, што гэта такое, напрыклад, "бактэрыян". Выявiлася, так завецца ў навуцы старажытная парода двухгорбых вярблюдаў.

- А навошта вам гэтыя абмеры?

- Дзеля навуковых дадзеных.

Наконт газет i часопiсаў прыезджыя пусцiлi пыл у вочы, але праз паўгода прыслалi нейкi падручнiк, на вокладцы якога быў ва ўсёй сваёй красе класiчны бактэрыян - Буранны Каранар. Фотаздымкаў прыслалi цэлую кучу, былi нават каляровыя. Нават паводле здымкаў можна меркаваць - шчаслiвая, харошая была пара. Нягоды пасляваенныя адышлi, дзецi яшчэ не выраслi са свайго малечага ўзросту, дарослыя ўсе жывыя-здаровыя, i старасць яшчэ чакала свайго за гарамi.

Тым днём у гонар гасцей зарэзаў Едыгей баранчыка i наладзiў добрае частаванне для ўсiх баранлiнцаў. Шубата, гарэлкi i закусi рознай хапала. Тады заязджаў на пераезд орсаўскi крама-вагон, у якiм было ўсё, што душа пажадае. Грошы б толькi былi. Розныя там крабы, чырвоная i чорная iкра, рыба розных гатункаў, каньяк, каўбаса, цукеркi i ўсялякае рознае. I трэба ж, калi ўсё ёсць, не надта куплялi. Навошта лiшняе? Цяпер пра гэтую краму даўно не чуваць...

А тады хораша пасядзелi, пiлi нават за Бураннага Каранара. I ў размове высветлiлася, што госцi дазналiся пра Каранара ад Елiзарава. Гэта Елiзараў расказаў iм, што ў саразеках жыве ягоны сябра Буранны Едыгей i што ён гаспадар самага прыгожага вярблюда на свеце! Елiзараў, Елiзараў! Цудоўны чалавек, знаўца саразекаў, вучоны...

Расказалi яны гасцям, то Казангап, то Едыгей, дапаўняючы адзiн аднаго, саразекскае паданне пра гiсторыю пачынальнiцы тутэйшай пародьi вярблюдаў, пра славутую белагаловую вярблюдзiху Акмаю i яе не менш славутую гаспадыню Найман-Ану, што спачывала на могiлках Ана-Бейiт. Бач, адкуль вёў свой род Буранны Каранар!

Праводзiлi гасцей пад вечар ужо. Задаволены, нават горды быў Едыгей. Тады i сказаў Казангапу не падумаўшы. Выпiў бо з гасцямi. Але што сказана, тое сказана.

- А што, Казаке, прызнайся, - сказаў ён Казангапу, - не шкадуеш, скажы, што аддаў мне ў падарунак сысунком Каранара?

Казангап глянуў на яго з усмешкай. Мусiць, не чакаў такога. I, памаўчаўшы, адказаў:

- Усе мы людзi, вядома. Але ведаеш, ёсць такi закон, продкамi яшчэ прыдуманы: мал несi кудайдан. Гэтая справа ад бога. Толькi тваiм павiнен быць Каранар, i толькi ты ягоны гаспадар. А каб патрапiў ён, скажам, у iншыя рукi, невядома, якiм быў бы ён, а можа, i не выжыў бы нават, здох цi што яшчэ. Асунуўся б з абрыва, напрыклад. Табе ён павiнен быў належаць. У мяне i раней былi вярблюды, i някепскiя. I ад гэтай жа маткi, ад Белагаловай, ад якой Каранар. А ў цябе ён быў адно-адзiны, у падарунак бо дадзены быў... Дай бог, каб яшчэ сто год табе служыў. А ты так не думай, як сказаў...

- Ну прабач, прабач, Казаке, - засарамацiўся Едыгей, шкадуючы, што ляпнуў лiшак.

I далей сказаў Казангап. Паводле падання, залатая матка Акмая прынесла сямёра дзетак прыплоду: чатырох матак, трох самцоў. I вось з тае пары ўсе маткi нараджаюцца светлыя, белагаловыя, усе самцы, наадварот, чорнагаловыя, а самi рудой масцi. Таму Каранар i ўдаўся такiм. Ад белагаловай маткi чорны вярблюд. Гэта першая прыкмета яго паходжання ад Акмаi, i з той пары хто ведае, колькi год прайшло, дзвесце, трыста, пяцьсот, але ў саразеках род Акмаi не згасае. I не-не ды i паявiцца такi вярблюд-сыртан, звышвярблюд, значыцца, як Буранны Каранар. А Едыгею, бадай, павязло папраўдзе. На ягонае шчасце нарадзiўся Каранар i патрапiў яму ў рукi...