Шануй імя сваё - Валянцін Блакіт

— Ну-у, ужо і ў слёзы! — напусціў на сябе сярдзітасць Кунцэвіч.— Шмат твая фельчарка панімае! Во, звозiм, урачы паглядзяць, пілюль прыпішуць і назад адправяць. Бы першы раз! А ты мне, браце мой, у паніку!

— Каб даў жа бог! — трохі ўзбадзёрылася Марта і паспешліва выйшла з пакоя.

Кунцэвіч ніяк не мог супакоіцца, адчувалася, што яго трывожныя думкі зараз ля хворага Апанаса — Лазовік добра ведаў пра іх дружбу.

— Аляксей Сцяпанавіч, то мо схадзіце, ці мо давайце разам сходзім? — прапанаваў ён.

— Ды не-е...— няёмка памяўся Кунцэвіч.— Нічога там страшнага не здарылася, яны, бабы, заўсёды пераболыпваюць, кідаюцца ў паніку...

I зноў павісла няёмкае, трохі напружанае маўчанне.

Той, муляж, у тэлевізары адгундосіў сваё, пачаліся мультфільмы. Гэта было цікавей. Знакаміты воўк ганяўся за зайцам, ніяк не мог сцапаць лапавухага...

У святліцу нарэшце зайшла цётка Алёна і запрасіла да стала.

Стол быў устаўлены такімі прысмакамі, ад якіх у галоднага Лазовіка аж слінкі пацяклі. Пакуль гаспадар скручваў і ніяк не мог управіцца з коркам на бутэльцы, не ўтрываў — накалоў на відэлец кавалачак сялянскай каўбасы, якую, бадай, ніхто так смачна не ўмее рабіць, як цётка Алёна, і адкусіў палавінку.

— А-а-а, смаката-а...— нібы апраўдваючыся за сваё нецярпенне, пахваліў ён.

— Паеш, Іван, паеш...— Алена Пятроўна зычліва падсоўвала да яго талеркі з нарэзанай каўбасой, скрылікамі падсушанай паляндвічкі, незадаволена, трохі сварліва выгаворваючы старому: — Ды дай ты чалавеку перакусіць, паспееш са сваёй гарай.

— О, быдта я шкадую! — сярдзіта глянуў на яе і пазмоўніцку падміргнуў Івану: — Пад чарку яно ямчэй пойдзе, браце мой...

Выпілі па кілішку, дружна ўзяліся закусваць. Алена Пятроўна таксама прыгубіла для прыліку, але не прыкусвала — яна заўсёды так. I яшчэ Лазовік ведаў, што неузабаве яна пакіне іх удвух, спаслаўшыся на свае нейкія гаспадарскія справы, а калі папраўдзе — каб не замінаць мужчынскай гаворцы. Дзівачка цётка Алёна! Але сёння якраз і не трэба, каб яна пакідала іх двух. А мо і трэба? Мо менавіта цяпер за чаркаю трэба выгаварыцца пра ўсё, нічога не ўтойваючы, каб раз і назаўсёды, калі ўдасца, адкараскацца ад недарэчнай недагаворанасці, што гэтак раптам сёння ўзнікла паміж імі?

— То вы ўжо, мужчынкі, пагаманіце,— нібы здагадалася Алена Пятроўна.— А мне тут па гаспадарцы трэба сёе-тое паглядзець...

Нейкі час сядзелі моўчкі, закусваючы, ведаючы і не ведаючы, пра што гаварыць. Гаспадар запрасіў выпіць яшчэ па адной, і Лазовік не пярэчыў. Зноў маўчалі, і гэтае маўчанне рабілася ўсё больш няёмкім, няўтульным.

— То скажы, калі ўсё гэта пачнецца? — нарэшце асцярожна, здалёк пачаў Кунцэвіч.

— Не ведаю...— апалым голасам адказаў Лазовік.— Пэўна, скора...

Кунцэвіч машынальна напоўніў чаркі, але выпіць не прапанаваў. Ён засяроджана думаў, бездапаможна паклаўшы свае вялізныя рукі на край стала. Потым нейкім асуджаным, жаласлівым, з ноткамі горычы і роспачы голасам сказаў:

— Баліць душа, Іван, як на споведзі табе кажу, ой як баліць! — і, нібы спалохаўшыся, каб яго правільна зразумелі, паправіўся: — Не надумай, што за сябе баліць. За людзей, за калгас неспакойны... Каб са «Светлым шля­хам» аб’ядноўвалі — ні слова не сказаў бы, мо нават рады быў бы. Цярэшка хоць і малады, а з галавою гаспадар. Я і прымерваўся яго за сябе пакінуць, але ж забралі. Я яму і цяпер са спакойнай душою калгас перадам, як магу, памагаць буду. Вярніце, Іван, Цярэшку, а? — I, не дачакаўшыся адказу, занепакоіўся, пазмрачнеў: — Аднаго не магу ўзяць уцям: каму гэта ўсё спатрэбілася? Калі Кунцэвіч некаму засеў у вантробах, то я не чапляюся за сваё старшынства, дайце толькі ўзамен талковага чалавека. Няўжо свет клінам сышоўся на гэтым пустабрэху Сурмілу? Няўжо вы там не бачыце, што не па Сурмілу гэты воз, няўжо вартага чалавека нельга падабраць? Навошта ж калгас гробіць, каб толькі пазбавіцца ад Кунцэвіча?

— Ды-ы не ў тым справа...— памяўся Лазовік, разумеючы, што стары не далёкі ад праўды, аднак чамусьці не хапала смеласці, ці што, каб згадзіцца з ім, злавіў сябе на прыкрай думцы: а мусіць, проста не хоча паказаць Кунцэвічу сваю бездапаможнасць.

— А ў чым справа? — даймаў стары.— У Кунцэвіча граматы — кот наплакаў, Кунцэвіч па грамаце псуе працэнт усяму раёну. Сам псуе і за брыгадзіраў такіх трымаецца. Во і ўся прычына! Толькі ты гаварыць не хочаш...

— Ды не-е, Аляксей Сцяпанавіч...— слаба абараняўся Лазовік, сам толкам не ведаючы, чаго абараняецца.

— Мо і бяда наша, браце мой,— не зважыў на яго пярэчанне Кунцэвіч,— што ўтырыліся ў адно: давай дыплом! Быдта ў дыпломе і ўся вартасць чалавека. Ды выдай ты мне, маім двум брыгадзірам хоць па тры дыпломы, думаеш, адразу паразумнеем? Якія былі, такія і застанемся. I, між тым, сёння куды ні кінь — усюды вашаму кандыдату навук нос уціраем...

— А заўтра? Што будзе заўтра? — атрымаў нечаканую зачэпку Лазовік.— Вы падумалі, што будзе заўтра — у век комплекснай механізацыі, аўтаматызацыі, калі сяло стане на індустрыяльную аснову? Не-е, Аляксей Сцяпанавіч, заўтра і кроку не ступіш без навукі.

— Яно-то так...— згадзіўся Кунцэвіч.— Але, браце мой, хлеб, мяса, малако патрэбны сёння. А мы пры тых жа ўмовах даём удвая больш за Сурмілу. То нашто ж рызыкаваць, калі з цвярозай галавой думаць пра заутра. Думаеш, нешта пераменіцца заўтра? Думаеш, Сурміла заваліць мясам, залье малаком? Ды ты яму хоць прафесара прысвой, трактар на трактар пасадзі, ЭВМ абстаў з усіх бакоў — усё роўна толку не будзе. Няма ў яго душы, а без душы ні чарта, браце мой, не зробіш...

Лазовік разумеў, што цяжка не пагадзіцца са старым, аднак нешта ўсё яшчэ перашкаджала, стрымлівала сказаць: ды я ж тое самае думаю, Аляксей Сцяпанавіч, але, на жаль, не усё ад мяне залежыць; і, невядома чаго ўпарцячыся, спрабаваў перавесці размову ў больш зручнае рэчышча:

— Вы ўяўляеце, якая тэхніка заутра прыйдзе на сяло, які пераварот зробіць у агратэхніцы і тэхналогіі...— Схамянуўся: ды гэтую лекцыю стары і без яго чуў!

Кунцэвіч прапанаваў выпіць, і Лазовік уздыхнуў з палёгкаю.

Зноў нейкі час маўчалі, закусваючы.

— Гляджу я на ўсё, Іван, і часта думаю,— адклаўшы відэлец убок, задуменна пачаў Кунцэвіч.— Вы, маладыя, надта любіце пагаварыць, нават пафарсіць слоўцамі «аўтаматызацыя», «механізацыя», «індустрыяльная аснова», «хімізацыя» і рознымі там яшчэ, бы мы, пажылыя, такія дурні, што за саху ды вілы трымаемся, навуцы і тэхніцы падножкі ставім, не петрым, што гэта такое і з чым яго ядуць, гэты навукова-тэхнічны прагрэс. Не-е, браце мой, не такія мы ёлупні, каб супроць прагрэсу, механізацыі, хімізацыі выступаць. Нас непакоіць, ой як непакоіць толькі адно: каб гэтая хімізацыя душы сялянскай не вытравіла...— I, заўважыўшы запытальны Лазовікаў позірк, растлумачыў: — Мужыка ад зямлі адбіваем — во што страшна. Для сяго-таго зямля ўжо не маці-карміцелька, а мачыха, далёкая сваячка. Во ўчора ў газеце пісалі, што недзе кароў з горада па чарзе ездзяць даіць. У нас, дзякаваць богу, пакуль што не дайшло да гэтага, але дойдзе, папомніш мяне, старога дурня, што дойдзе, калі возьмуцца гаспадарыць такія, як Сурміла. Паглядзі, што нарабіў! Талковых брыгадзіраў павыганяў, панабіраў розных свістуноў. Адну, кажуць, сілком з горада прыцёг, сакратаркаю недзе сядзела. Людзі смяюцца, плачуць людзі ад бесталкоўшчыны. А вы ўра, ура! У «Гіганце» ўсе кадры сярэдняга звяна — спецыялісты! Яны, гэтыя спецыялісты, толькі і спецыялісты нерваваць людзей, ахвоту да зямлі адбіваць. Во табе і прагрэс! Нас, старых, браце мой, і хвалюе, каб вы не дайшлі да такога сораму, што кароў трэба ездзіць даіць з горада, каб з гэтаю меліярацыяй не дакаціліся да пустыні. Мы па сваей дурасці шмат напаганілі на зямлі, колькі рачулак, колькі хараства загубілі. Хочацца, каб вы былі разумнейшыя. Верыш ці не верыш, Іван, але заўсёды, калі лезуць знішчаць якую рэчку ці балотца, хочацца крычаць на ўвесь свет: людзі, спыніцеся, падумайце, што вы робіце! Ты ж ведаеш, я пра гэта не раз на ўвесь раён казаў... Ды гэтых сурміл і блізка нельга падпускаць да сялянскай справы, а вы! — Ён захваляваўся і, павагаўшыся, нясмела запытаў: — А мо мне ў абком паехаць? Расказаць пра ўсё — мо каго другога паставяць? Як ты думаеш?

— Не ведаю...— ухіліўся Лазовік.

— Толькі трохі няёмка: падумаюць — пра старшынства сваё клапачуся. Могуць так падумаць, праўда?

Лазовіку хацелася сказаць: і ніхто так не падумае, едзьце, але не сказаў, ён не мог гэтага сказаць. I не тое, каб баяўся лезці на ражон з Радзевічам, не! Зараз не бы­ло такога страху. Проста было брыдка: Кунцэвіч паедзе даказваць, а ён, хто мае куды больш важкі голас, змаладушнічаў, схаваўся за спіну старога чалавека! У тую хвіліну ён ненавідзеў сам сябе, а сорам усё разрастаўся, паліў, даводзіў да адчаю, разам з тым ачышчаў, уліваў рашучасць, рабіў сільным, і ён ужо ведаў, што заўтра скажа ўсё Радзевічу, пакіне за сабою права звярнуцца ў абком, магчыма, нават вышэй, калі спатрэбіцца. Ён дакажа, што рана яшчэ спісваць Кунцэвіча, што Сурміла загубіць калгас, што трэба глядзець на чалавека не па званиях і амбіцыях, а па яго сутнасці. I на душы рабілася лягчэй, спадаў нейкі цяжкі, гнятлівы цяжар, станавілася проста, лёгка, нават весела.