Краявiд з ментолавым пахам (на белорусском языке) - Владимир Орлов

Орлов Владимир (2)

Краявiд з ментолавым пахам (на белорусском языке)

Уладзiмiр Арлоў

Краявiд з ментолавым пахам

Рукапiс, прысланы ў зялёным канверце

Цяпер, вядома, можна сцвярджаць што заўгодна: суадносiць дату на паштовым штэмпелi з загадкавай смерцю аднаго лiтаратара, якога ў тыя самыя днi знайшлi павешаным ва ўласнай кватэры; спрачацца, жаночай цi мужчынскай руцэ належыць буйны круглявы почырк, што не пакiнуў на прысланым мне пульхным зялёным канверце зваротнага адраса; строiць кпiны з маёй знаёмай, якая дагэтуль перакананая, быццам той канверт сапраўды захоўваў пах добрых ментолавых цыгарэтаў, хоць ускосныя дэталi дазваляюць датаваць рукапiс канцом 80-х цi самым пачаткам 90-х гадоў... Што да вядомага псiхiятра, якому я прапанаваў выступiць у якасцi эксперта, дык ён, вяртаючы гэтыя чатыры дзесяткi драбнютка спiсаных старонак, абмежаваўся цьмянай фразаю пра суму выпадковых велiчыняў, дзе дапускаецца лiтаральна ўсё. Магчыма, якраз згаданая акалiчнасць i схiлiла мяне да публiкацыi рукапiсу без усялякiх купюраў i каментароў.

Апошнiм часам я часта звяртаюся да свайго з'яўлення тут, у старой аднапакаёўцы, якая... Мне хацелася напiсаць нешта накшталт, "якая адыграла ў маiм жыццi такую ролю", аднак роля працягвае iграцца, i я магу памылiцца ў вызначэннi парадкавага нумара дзеi. Урэшце, сама зацяганая метафара тэатра выглядае тут недарэчнай, хоць я i маю падставы назваць гаспадара кватэры акторам. Але цяпер, калi падзеi таго дня, а праўдзiвей, той размовы, адрэстаўраваныя да паўтонаў i запiсаныя ў памяцi нiбыта на вiдэастужку, якую можна спыняць, адкручваць назад альбо пускаць на запаволенай хуткасцi, я магу сказаць, што актор ён быў кепскi. Ужо адзiн спалоханы ўздрыг, калi на кухнi ўключылася лядоўня... Альбо мiзансцэна з трэцяй параю ключоў... Хоць гэта яшчэ як паглядзець...

Ён стаяў вось там, каля майго адзiнага вакна. Няўжо ён iмкнуўся захiнуць сляды, пакiнутыя на падваконнi лапамi вераўчанае лесвiцы? А мо спадзяваўся схаваць iх ад самога сябе, як, дарэчы, i пакiнуты мне ў спадчыну прайгравальнiк? Наогул, цяпер мне здаецца, што - асэнсавана або iнтуiтыўна ён рухаўся па кватэры дакладна вызначаным маршрутам, што дазваляў не сарвацца i давесцi гаворку да канца, каб нiколi больш са мною не бачыцца.

Ён быў прыкладна майго веку, меў нервовы твар i раннюю сiвiзну. Я чамусьцi падумаў, што такiя людзi схiльныя да iнфарктаў. Дадаць да гэтага невыразнага партрэта мне, бадай, няма чаго. Ну, можа, яшчэ ягоную худзiзну, якую я, памятаецца, спачатку з прыхiльнасцю назваў сам сабе шляхетнаю.

Сустрэўшыся з iм на вулiцы, я прайшоў бы мiма - не пазнаўшы цi не захацеўшы пазнаць яго.

Кватэра, якую я вырашыў наняць, знаходзiлася ў тым раёне, дзе з сучаснай забудоваю суседзiлi зялёныя выспы старога патрыярхальнага горада. Няроўны брук з чародкаю козаў i цяпер успрымаецца там больш натуральна за асфальт з тралейбусам. Вiдаць, гарадская геаграфiя i сталася галоўным аргументам, бо ў тыя днi я меў цвёрды намер баранiць сваю адзiноту i найперш шукаў спакою.

- Там, за паркам, - гаспадар кватэры паказаў у вечаровае вакно, - мяжа горада.

- Мяне гэта не палохае. Вальтэр пiсаў, што лiтаратар павiнен жыць паблiзу мяжы, каб зручней было ратавацца.

- Вы лiтаратар? - не падтрымаў майго тону, але вiдавочна зацiкавiўся ён.

Вылаяўшы сябе за легкадумна рассакрэчанае iнкогнiта, я няпэўна кiўнуў. Згадка пра род маiх заняткаў, безумоўна, была лiшняю.

- У такiм разе... - з выцвiлай усмешкаю загаварыў ён i не скончыў.

Яго манера размовы пачынала раздражняць. Грошы ўжо ляжалi ў ягонай кiшэнi, а брыжык з ключамi - у маёй. Я мог без абмежаванняў карыстацца кнiгамi i пастараўся запомнiць колькi непазбежных у такiх выпадках дробных парадаў наконт замкоў, ваконных зашчапак i талонаў на электрычнасць. Усе iнструкцыi былi прамоўленыя скорагаворкаю, а заплачаныя мною грошы засталiся непералiчанымi. Яшчэ хвiлiну таму ён выдаваў чалавекам, што хоча як найхутчэй развязацца з не надта прыемным клопатам. Але зараз загучала новая, незразумелая мне нота.

- Увосень парк проста чароўны. Асаблiва клёны...

Жывучы тут, ён павiнен быў ведаць, што гэта не зусiм парк, а - старыя лютэранскiя могiлкi, па якiх гадоў дваццаць назад праехалiся бульдозеры. Я не палiчыў патрэбным дзялiцца сваiмi ведамi i конча ўпэўнiўся, што размова здоўжыцца.

- Вы збiраецеся жыць адзiн? - запытаўся ён i папрасiў дазволу закурыць.

Просьба падкрэслiвала мой новы статус i таму спадабалася, пытанне - не.

Ён зняў з кнiжнай палiцы масiўную металёвую попелку - змрачнаватую чортаву галаву з адбiтым рогам i глыбокiмi пустымi вачнiцамi.

- Гэта для вас iстотна? - вярнуўся я да пытання, з кiм збiраюся жыць.

- Ва ўсякiм выпадку не ў такой ступенi, як для вас, - адказаў ён i, iмгненна ўсвядомiўшы абсалютна неадпаведную сiтуацыi рэзкасць, перапрасiў.

Якраз тады ўключылася лядоўня. Ён зацкавана здрыгануўся i, спалатнеўшы, выпусцiў з пальцаў цыгарэту. Гэтага хапiла, каб уся мая ўквеленасць знiкла, i я, як са мною часам здараецца пры сустрэчы з чалавечай слабасцю, адчуў такi прылiў шкадавання, што не прыдумаў нiчога лепшага, чым паведамiць пра свой развод i прагу самотнага супакою.

- Як вы сказалi? Не хочацца пражываць чужое жыццё? - з дзiўнай iнтанацыяй паўтарыў ён i строс попел у адну з чортавых вачнiцаў. У ягоных тонкiх пальцах яшчэ не сунялася дрыготка. - Ну, тады ў вас...

Трымаючыся сваёй завядзёнкi, ён абарваў фразу i нечакана выняў другi камплект ключоў.

- Ведаеце, я пакiну вам i iх. Магчыма, у вас усё-такi хто-небудзь з'явiцца.

Пасля маiх слоў пра пошукi спакою гэтае дапушчэнне выглядала не зусiм лагiчна, аднак значна больш нелагiчны быў яго наступны ўчынак. У нервовых пальцах з'явiўся ўжо трэцi брыжык з ключамi. Гаспадар патрымаў iх на далонi i працягнуў мне.

- Няхай усе ключы будуць у вас. Дакучаць вам вiзiтамi я не збiраюся. Калi спатрэбiцца, патэлефануеце. Цяпер толькi сакавiк, значыць, засталося... Не думаю, што вы заўважыце нешта такое...

Я спачувальна выслухаў яго няўцямна-блытанае мармытанне i не звярнуў на апошнiя словы амаль нiякае ўвагi. Што я павiнен быў заўважыць? Што ў яго праблемы з псiхiкай?

Апускаючы два дадатковыя камплекты ключоў у кiшэню, я не сумняваўся, што вiзавi адчувае з гэтае прычыны палёгку. Разгадка магла быць досыць простаю: цяжкiя ўспамiны, звязаная з кватэраю асабiстая драма... Цi не адтуль, падумаў я, i ранняя сiвiзна.

Якiмi наiўна-трывiяльнымi выглядаюць мае тлумачэннi сёння...

- Ну вось, здаецца, i ўсе фармальнасцi. - Патушыўшы ў вачнiцы ў чорта недапалак, ён падняўся з канапы, аднак няўпэўнены тон сведчыў, што запас дзiўнаватых пытанняў i прапановаў не вычарпаны.

У такiх сiтуацыях прадчуванне рэдка падманвае мяне. Ён прайшоўся ўсцяж сцяны з кнiжнымi палiцамi, правёў рукой па запыленых карэньчыках i, няўдала зрабiўшы выгляд, нiбы толькi зараз успомнiў штосьцi важнае, зноў загаварыў:

- Скажыце, у вас ёсць прайгравальнiк?

- Не, я аддаю перавагу магнiтафону.

- Прайгравальнiк таксама добрая рэч. - У ягоным голасе прысутнiчаў яўны водцень, просьбы.

- Вядома, - суха пагадзiўся я. Да мяне вярталася раздражненне.

- Я хачу пакiнуць вам прайгравальнiк. Лiчыце гэта падарункам.

Я стрымана падзякаваў i абвёў пакой вачыма, аднак неспадзяванага прэзента нiдзе не заўважыў.

Нiчога не ўдакладняючы, я выразна паглядзеў на гадзiннiк, потым на дзве валiзы з гаспадаровым скарбам i прапанаваў паднесцi iх да тралейбуснага прыпынку. Ён адмовiўся. Выкладзеныя за год наперад грошы давалi мне права зноў кiнуць падкрэслены позiрк на гадзiннiк.

Ён паважыў у руках валiзы i замiж таго, каб рушыць да выхаду, паставiў iх назад.

- Скажыце... вы любiце... Шапэна?

Цяжка было даць веры, аднак у яго словах мне пачуўся вiдавочны страх.

- Вы кампазiтар? - холадна ўдакладнiў я. Усе гэтыя неабавязковыя пытаннi з зацягнутымi пярэрвамi i загадкавай эмацыйнай падкладкаю iмклiва падвышалi градус майго раздражнення.

- Кампазiтар?.. Не зусiм. Я проста хацеў...

- У Шапэна мне падабаюцца прэлюдыi, толькi вельмi прашу нiчога больш мне не дарыць.

Адкуль я мог ведаць, што ў тыя хвiлiны было сказана самае iстотнае за ўвесь вечар?

Перад дзвярыма гаспадар яшчэ раз апусцiў валiзы на падлогу.

- Ён там, у шафе.

- Хто? - Ува мне падымаўся калючы клубок злосцi.

- Прайгравальнiк, - прабачлiва, нават лiслiва растлумачыў ён. - У сценнай шафе каля ложка.

Я адчуў тое самае, што i ў выпадку з ключамi: немаведама чаму ён хацеў пакiнуць гэты прайгравальнiк у старой кватэры.

Зачынiўшы нарэшце дзверы, я сеў за стол, паклаў перад сабою ўсе тры камплекты ключоў i з затоенай радасцю падумаў, што, прынамсi, год буду пазбаўлены вiзiтаў чалавека, што мае схiльнасць без дай прычыны дарыць прайгравальнiкi i пытацца, цi любiце вы Шапэна.

Назаўтра я прывёз на таксоўцы сумкi з рэчамi, а ўвечары адкаркаваў пляшку сухога херасу i аддаўся цiхамiрным лятункам аб тым, як за год перачытаю тут штабель чужых кнiг i напiшу адну сваю. Я прадбачыў, што атрымаецца зборнiк апавяданняў свабоднага саракагадовага чалавека, якi своечасова звёў падрахункi з мiнулым. Памятаючы Борхесава папярэджанне пра непрадказальнасць гэтага ўзросту для мужчыны наогул i для лiтаратара - асаблiва, зазiраць далей не хацелася.