Пастушыная гiсторыя пра Дафнiса i Хлою (на белорусском языке) - Лонг

Лонг

Пастушыная гiсторыя пра Дафнiса i Хлою (на белорусском языке)

Лонг

Пастушыная гiсторыя пра Дафнiса i Хлою

Пераклаў Анатоль Клышка

УСТУП

На Лесбасе, палюючы, я ўбачыў у гаi, прысвечаным нiмфам, найпрыгажэйшае вiдовiшча, якое калi-небудзь бачыў: маляўнiчую выяву, гiсторыю аднаго кахання. Прыгожы быў i сам гай - шмат дрэў, поўна кветак, удосталь вады: адна крынiца ўсё жывiла, i кветкi, i дрэвы; але прывабнейшы быў абраз - тут i адменнае майстэрства, i праўда кахання; так што i шмат чужаземцаў, прачуўшы пра яго славу, iшло сюды, нiмфам малiлiся, абразам дзiвiлiся. А на iм жанчыны - адны нараджаюць, другiя - немаўлят у пялёнкi завiнаюць; дзецi пакiнутыя i авечкi ды козы, што кормяць iх, пастухi, што дзяцей да сябе прымаюць, маладыя, што ў шлюб уступаюць, напад разбойнiкаў, уварванне захопнiкаў. Шмат iншага, але ўсё пра каханне бачыў я i здзiвiўся, i прага мяне агарнула паспрачацца ў выяве з тым абразом. I, знайшоўшы таго, хто мне змог вытлумачыць абраз, вышчыраваў я чатыры кнiгi ў ахвяру Эрасу, нiмфам i Пану, у дарунак усiм людзям на ўцеху: хворага вылечыць, зажуранага суцешыць, таму, хто ўжо кахаў, згадкi абудзiць, таго, хто яшчэ не кахаў, навучыць.

Бо ўвогуле нiхто ж ад кахання не ўцёк i не ўцячэ, пакуль ёсць краса i вочы бачаць. Нам жа хай дасць бог у ясным розуме каханне iншых людзей апiсаць.

КНIГА ПЕРШАЯ

1

Горад на Лесбасе ёсць - Мiтылена, вялiкi, прыгожы; яго разразаюць каналы, яго аздабляюць масты з часанага белага каменю. Можна падумаць, што бачыш не горад, а выспу. Ад гэтага горада Мiтылена прыблiзна за стадыяў дзвесце быў маёнтак аднага багацея. Цудоўнае ўладанне: дзiчына ў гарах, пшанiца ў палях, вiнаградная лаза на пагорках, чароды авечак, коз на пашах, i мора набягае на мяккi пясок разлеглага ўзбярэжжа.

2

У гэтым маёнтку казапас, на iмя Ламан, пасвячы, знайшоў дзiця, якое кармiла адна з яго коз. Быў там лес i гушчар з цярнiны, якую абвiваў плюшч, ды мяккая трава, на ёй i ляжала дзiця. Сюды ўпотай усё бегала каза, знiкаючы i пакiдаючы сваё казлянятка, абы пабыць з немаўлём. Згледзеў Ламан, што яна бегае туды i назад, шкада ж яму было пакiнутага казлянятка; i аднаго разу ў самы поўдзень падаўся ён услед за ёю назiркам i бачыць, як каза асцярожна пераступае цераз дзiця, каб не пашкодзiць яго капытцамi, i як малое, нiбы з матчынай цыцы, ссе струменiстае малако. Поўны здзiўлення, ён, вядома, падыходзiць блiжэй i знаходзiць хлопчыка, моцнага i прыгожага, i пры iм рэчы, зараскошныя як на долю падкiдыша: было там коўдзерка пурпуровае, зашпiлька залатая i ножык з тронкам са слановай косцi.

3

Спярша ён намерыўся забраць толькi прыкметныя знакi, не турбуючыся пра малога; але пасля засаромеўшыся, што з казою i то не зраўняўся ў спагадлiвасцi, i дачакаўшыся ночы, прыносiць усё да свае жонкi Мiрталы - i прыкметныя знакi, i дзiця, i самую казу. Жонка здзiвiлася, што козы прыводзяць на свет i хлапчукоў, але ён усё расказаў, як знайшоў падкiнутага, як бачыў, што дзiця ссала казу, як сорамна стала кiнуць яго на пэўную смерць. Яна з iм згадзiлася, яны хаваюць усё, што ляжала пры iм пакiнутае, а дзiця прызнаюць сваiм i аддаюць казе кармiць яго. I каб iмя дзiцяцi здавалася пастушыным, вырашылi назваць яго Дафнiсам.

4

Ужо два гады мiнула, i вось пастух на iмя Дрыяс, што пасвiў на памежных лугах, натыкаецца на такую ж праяву i знайду.

Была тут пячора нiмфаў - вялiкая скала, усярэдзiне пустая, а зверху акруглая. Статуi ж самiх нiмфаў былi зроблены з каменю: ногi босыя, рукi да плячэй голыя, валасы распушчаныя на шыю, павязка на паяснiцы, усмешка ў вачах; а ўсе разам нiбы танцуюць у карагодзе. Уваход у пячору быў якраз пасярод вялiкай скалы. Вада, што выбiвалася з крынiцы, утварала ручаiну, так што перад пячораю рассцiлаўся дужа прывабны луг, густую i мяккую траву яго i паiла гэтая вiльгаць. Тут вiселi даёнкi, флейты-папярочкi, сiрынгi, дудачкi-чарацянкi ахвярныя дары даўнейшых пастухоў.

5

У гэтую пячору нiмфаў часта забягала авечка, якая нядаўна акацiлася, так што не раз нават думалi, быццам яна загiнула. Каб пакараць яе i вярнуць да парадку, пастух скруцiў вiтку з зялёнай галiнкi на ўзор пятлi i падаўся да скалы, каб злавiць авечку. Але, падышоўшы, ён убачыў тое, што найменш спадзяваўся ўбачыць, авечку, якая зусiм у чалавечы спосаб дае дзiцяцi ссаць вымя, поўнае малака, а немаўля без плачу прагна шукае то аднаго, то другога саска сваiм роцiкам, чыстым i свежым, бо авечка аблiзвала языком твар немаўляцi, як толькi яно напiвалася. Гэта была дзяўчынка, i пры ёй ляжалi пялёнкi i прыкметныя знакi: залататканая павязка на галаву, гафтаваныя золатам чаравiчкi i залатыя бранзалеты на ногi.

6

Прызнаўшы ў гэтай знаходцы боскую волю i ўзяўшы прыклад ад авечкi спагадаць малечы i любiць яе, пастух бярэ немаўля на рукi, кладзе яго прыкметныя знакi ў торбу i молiцца нiмфам, каб яму пашчасцiла выгадаваць iх апякунку ў дабры i шчасцi. А калi ўжо быў час дахаты гнаць чараду, вяртаецца ён у двор, жонцы, што бачыў, расказвае ды, што знайшоў, паказвае i ўгаворвае яе прызнаць дзiця за дачку i ўпотай гадаваць, як сваю. Напэ - так звалi жанчыну - тут жа стала дзiцяцi за мацi i любiла яго, нiбы баялася, што авечка пераўзыдзе яе ў злагадзе, i дае дзяўчынцы для пэўнасцi таксама пастушынае iмя - Хлоя.

7

Гэтыя дзецi вельмi хутка выраслi i красою выдалiся прыгажэйшымi за вясковых. Ужо было хлопцу пятнаццаць гадоў ад нараджэння, а дзяўчацi - на два гады меней, калi аднае начы Дрыяс i Ламан бачаць такi сон. Здаецца, прыйшлi тыя нiмфы з пячоры, дзе была крынiца i дзе Дрыяс знайшоў дзяўчынку, i перадалi Дафнiса i Хлою вельмi вясёламу i прыгожаму хлопчыку, якi меў крылы за плячыма i нёс кароткiя стрэлы i маленькi лук; гэты хлопчык, крануўшыся адною стралою абаiх, прызначыў пасвiць надалей яму коз, а ёй авечак.

8

Саснiўшы гэты сон, абодва зажурылiся, што гэтыя дзецi павiнны былi коз i авечак пасвiць,хоць пялёнкi шчаслiвейшую долю iм прадракалi, таму яны iх i далiкатнейшаю ядою кармiлi, i лiтарам iх вучылi i ўсяму, што ў сельскiм жыццi за годнае ўважалася. I ўсё ж падумалi яны, што павiнны ў гэтым слухацца багоў, бо i ўратавала дзяцей найвышэйшая боская воля. I калi яны адзiн аднаму свой сон расказалi i прынеслi ў пячору нiмфаў ахвяру крылатаму хлопчыку - яго iмя было iм невядомае, - паслалi яны дзяцей пастухамi з чародамi, навучыўшы перад тым iх усяму: як трэба да полудня пасвiць, як трэба пасвiць, калi спёка ападае; калi гнаць на вадапой, калi гнаць назад у загон, на якую худобу пастухоўскага кiя ўжыць, на якую - аднаго голасу. Дзецi з вялiкай радасцю ўзялiся за работу, як бы iм высокую ўладу даручылi, i любiлi коз i авечак больш, чым гэта звычайна водзiцца ў пастухоў, яна была ўдзячная авечцы за тое, што яе ўратавала, ён жа не забыўся, як яго, падкiнутага, каза кармiла.

9

Вясна была ў самым пачатку, i ўсе кветкi цвiлi - у лясах, на лугах, а колькi iх было ў гарах; i ўсюды ўжо пчалiны гуд, птушыны шчэбет, гульнi малечы з новага прыплоду; ягняты скачуць па пагорках, гудуць у лугах пчолкi, у гушчары спяваюць птушкi. I як гожая пара года поўнiла ўсё весялосцю, то i яны абое - маладыя, прывабныя - пераймалi ўсё, што чулi i бачылi. Чулi спеў птушак - i самi спявалi, бачылi скокi ягнятак - i самi лёгка скакалi, i, пчол наследуючы, збiралi яны кветкi, аднымi з iх убiралi сабе грудзi, з другiх плялi вяночкi i прыносiлi ў дарунак нiмфам.

10

I ўсё яны рабiлi разам, пасвячы блiзка адно каля аднаго чароды. I часта Дафнiс займаў авечак, якiя разбягалiся, часта i Хлоя зганяла ўнiз са скал вельмi адважных коз. А то адно з iх глядзела абедзве чарады, калi другое занадта захаплялася гульнёю. Гульнi ж iхнiя былi пастушыныя, дзiцячыя. Яна, назбiраўшы дзе-небудзь там бадылiнак, пляла з iх пастку на цвыркуноў i за работаю спускала з вока авечак; а ён, нарэзаўшы тонкiх чароцiн, пракруцiўшы дзiрачкi ў каленцах, злеплiваў трубачкi адну з адною мяккiм воскам i аж да ночы вучыўся iграць на сiрынзе. Калi-нiкалi яны дзялiлiся мiж сабою малаком i вiном i спажывалi разам полудзень, што бралi з сабою з дому. I хутчэй можна было бачыць асобна авечак i коз, чым Хлою i Дафнiса.

11

Тым часам, калi яны бавiлiся, Эрас учынiў iм такую сур'ёзную штуку. Ваўчыца, якая нядаўна вывела ваўчанят, часта цягала авечак з навакольных сёл, бо ёй, каб пракармiць сваiх малых, трэба было шмат яды. I вось сяляне, сышоўшыся ўночы, выкапалi яму - сажань у шырыню, чатыры ў глыбiню. Большую частку выбранай зямлi, аднёсшы далёка, раскiдалi, а на яму наслалi сухiх доўгiх жэрдачак i прысыпалi рэштай зямлi, каб усё тут выглядала, як было дагэтуль; але калi б нават заяц прабег тут, то праламаў бы латы, якiя былi слабейшыя за саломiнкi, i тады можна было б убачыць, што гэта не зямля, а падабенства зямлi. I хоць яны выкапалi шмат такiх ям па гарах i раўнiнах, не пашчасцiла iм злавiць ваўчыцу: яна ўчула, што зямля тут падманная; затое шмат коз i авечак зламалi сабе каркi, ды бязмала i Дафнiс, а выйшла яно так:

12

Два казлы, раз'ятрыўшыся адзiн на аднаго, схапiлiся ў рожкi. У гэтай гвалтоўнай сутычцы адзiн з iх зламаў сабе рог i, падскочыўшы ад болю, кiнуўся ўцякаць; але другi, перамогшы, бег за iм следам, не даючы ўцекачу супачынку. Дафнiс, перажываючы за зламаны рог i зазлаваўшыся на нахабнага казла, ухапiў палку ды свой пастуховы кiй i кiнуўся даганяць даганяльшчыка. Але таму, што нi той, што ўцякаў, нi другi, разгневаны, што яго даганяў, не глядзелi, што ў iх было пад нагамi, то абодва падаюць у яму, перш казёл, а Дафнiс за iм. Гэта i ўратавала Дафнiса, бо, як падаў, апорай яму быў казёл. Плачучы, чакаў ён, цi не прыйдзе хто, каб яго выцягнуць; а Хлоя, убачыўшы гэта, спяшаючыся, пабегла да ямы; i, пераканаўшыся, што Дафнiс жывы, клiча валапаса з суседняга поля на дапамогу. Прыйшоўшы, ён пачаў шукаць доўгай вяроўкi, трымаючыся за якую Дафнiс мог бы вылезцi наверх. Але вяроўкi не было, i Хлоя, развязаўшы сваю павязку, дала яе апусцiць валапасу; так яны, стоячы на беразе ямы, абое цягнулi, а ён, ухапiўшыся рукамi за павязку, выбраўся наверх. Выцягнулi яны i няшчаснага казла, якi страцiў абодва рагi; такая вось кара спасцiгла за пераможанага казла. Яны аддалi яго валапасу з удзячнасцю за паратунак, каб той яго прынёс у ахвяру, а дома збiралiся зманiць, што напалi ваўкi, калi б хто заўважыў нястачу; самi ж, вярнуўшыся назад, агледзелi сваiх авечак i коз; а ўбачыўшы, што козы i авечкi ў добрым ладзе пасуцца, уселiся яны на дубовай калодзе i пачалi разглядаць, цi не паранiў Дафнiс, падаючы, чаго сабе да крывi. Але не было анi раны, анi крывi, толькi ў зямлi i гразi былi валасы ды ўсё цела. I ён намерыўся памыцца, пакуль Ламан i Мiртала не даведалiся, што з iм здарылася.